Przeszłość Demograficzna Polski

Poland's Demographic Past


ISSN: 0079-7189     eISSN: 2719-4345    OAI    DOI: 10.18276/pdp.2023.45-02
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  CEEOL  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / 45, 2023
The Influence of the Liturgical Calendar on the Seasonality of Conception in Early Modern Poland and Silesia
(Wpływ kalendarza liturgicznego na sezonowość poczęć w nowożytnej Polsce i na Śląsku)

Autorzy: Paweł Pietrowcew ORCID
Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski
Słowa kluczowe: kalendarz liturgiczny sezonowość poczęć sezonowość małżeństw księgi parafialne przepisy kościelne wstrzemięźliwość seksualna Wielki Post adwent
Liczba stron:33 (39-71)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

W artykule omówiono sezonowość małżeństw, poczęć i pierwszych poczęć w społecznościach nowożytnych z terenu obecnej Polski. Poszukiwano w niej wpływu katolickiego kalendarza liturgicznego. Podstawę źródłową stanowiły dane opublikowane dotychczas w literaturze. Z analizy wynika, że restrykcje kościelne zmuszały wiernych do zawierania małżeństw w miesiącach bezpośrednio przed Wielkim Postem i adwentem. Skutkowało to wzrostem poślubnej aktywności seksualnej w okresie, w którym zalecana była wstrzemięźliwość. Wniosek ten osłabia przekonanie o kontrolowaniu przez kościół katolicki życia codziennego mieszkańców nowożytnej Polski.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Baszanowski, Jan. Przemiany demograficzne w Gdańsku w latach 1601–1846. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1995.
2.Borowski, Stanisław. “Procesy demograficzne w mikroregionie Czacz w latach 1598–1975.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 9 (1976): 95–191.
3.Brodnicka, Emilia. “Ludność w parafii Wieleń nad Notecią w drugiej połowie XVIII w.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 2 (1969): 177–215.
4.Chaunu, Pierre. Cywilizacja wieku Oświecenia. Translated by Eligia Bąkowska. 2nd ed. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989.
5.Chojecki, Dariusz K. “O programowaniu w środowisku R na przykładzie algorytmu obliczeniowego dla sezonowości zjawisk metoda średnich jednoimiennych okresów.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 35, no. 4 (2015): 75–92. https://doi.org/10.18276/pdp.2015.4.37-07.
6.Cressy, David. “The Seasonality of Marriage in Old and New England.” The Journal of Interdisciplinary History 16, no. 1 (1985): 1–21. https://doi.org/10.2307/204319.
7.Delumeau, Jean. Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII–XVIII w. Translated by Adam Szymanowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1994.
8.Demos, John. Circles and Lines. The Shape of Life in Early America. Cambridge: Harvard University Press, 2004. https://doi.org/10.2307/j.ctv1pncqs0.
9.Deschner, Karlheinz. Krzyż Pański z Kościołem. Seksualizm w historii chrześcijaństwa. Translated by Marek Zeller. 2nd ed. Gdynia: Uraeus, 1994.
10.Ellison, Peter T., Claudia R. Valeggia, and Diana S. Sherry. “Human Birth Seasonality.” In Seasonality in Primates: Studies of Living and Extinct Human and Non-Human Primates, edited by Diane K. Brockman and Carel P. van Schaik, 379–99. Cambridge: Cambridge University Press, 2005.
11.Engelen, Theo. “What the Seasons Tell Us: The Monthly Movement of Marriages, Economic Modernization, and Secularization in the Netherlands, 1810–1940.” Historical Life Course Studies 4 (2017): 165–80. https://doi.org/10.51964/hlcs9346.
12.Flandrin, Jean-Louis. “Sex in Married Life in the Early Middle Ages.” In Western Sexuality: Practice and Precept in Past and Present Times, edited by Philippe Ariès and André Béjin, 114–129. Oxford: Blackwell, 1985.
13.Fleury, Michel, and Louis Henry. Nouveau manuel de dépouillement et d’exploitation de l’état civil ancien. Paris: Éditions de l’Institut National d’Études Démographiques, 1965.
14.Gawrysiakowa, Janina. “Badania demograficzne w parafii Bochotnica Kościelna.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 8 (1975): 81–123.
15.Gogolewski, Tadeusz. “Bibliografia polskich przekładów katechizmu rzymskiego.” Collectanea Theologica 24, nos. 1–4 (1953): 266–85.
16.Górna, Krystyna. “Sezonowość ruchu naturalnego ludności ewangelickiej w parafii Rząśnik w latach 1794–1874.” Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka 4 (1984): 563–71.
17.Górny, Maciej. “Metryki chrztów z parafii smoguleckiej. Część 1: Lata 1592–1618.” Genealogia 5 (1995): 107–40.
18.Górny, Maciej. “Metryki chrztów z parafii smoguleckiej. Część 2: Lata 1619–1652.” Genealogia 6 (1995): 89–132.
19.Górny, Maciej. “Rejestracja metrykalna parafii Szaradowo z XVIII wieku.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 18 (1990): 117–37.
20.Górny, Maciej. “Zawarcie małżeństwa na wsi pałuckiej w XVIII wieku. Parafia szaradowska.” Genealogia 7 (1996): 69–96.
21.Gralla, Gertruda. “Urodzenia i zgony w parafii Ziemięcie w pow. gliwickim w latach 1651–1970.” Przegląd Antropologiczny 40, no. 2 (1974): 369–74.
22.Guzowski, Piotr. “Kalendarz gospodarczy i finansowy kmieci polskich na przełomie średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych.” In Człowiek wobec miar i czasu w przeszłości, edited by Piotr Guzowski and Marzena Liedke, 36–49. Kraków: Avalon, 2007.
23.Guzowski, Piotr. “W poszukiwaniu gospodarki protestanckiej.” In Studia nad reformacją, edited by Elżbieta Bagińska, Piotr Guzowski and Marzena Liedke, 111–35. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, 2010.
24.Hardy, Marion R. “The Seasonality of Marriages and Baptisms in Some Devon Seafaring Parishes.” Local Population Studies 106 (2021): 5–26. https://doi.org/10.35488/ lps106.2021.5.
25.Henneberg, Maciej, and Jerzy Kozak. “Sezonowość urodzeń w wiejskiej populacji dziewiętnastowiecznej: parafia Szczepanowo (woj. bydgoskie. Pałuki).” Przegląd Antropologiczny 42, no. 1 (1976): 19–31.
26.Hollingsworth, Thomas H. “The Importance of the Quality of the Data in Historical Demography.” Daedalus 97, no. 2 (1968): 415–32.
27.Kędelski, Mieczysław. Rozwój demograficzny Poznania w XVIII i na początku XIX wieku. Poznań: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, 1992.
28.Kołodziejczyk, Konrad. “Rodzina w parafii Nowy Korczyn w drugiej połowie XVIII wieku na podstawie ksiąg metrykalnych (część 1).” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 38, no. 3 (2016): 55–78. https://doi.org/10.18276/pdp. 2016.3.38-03.
29.Kołodziejczyk, Konrad. “Rodzina w parafii Nowy Korczyn w drugiej połowie XVIII wieku na podstawie ksiąg metrykalnych (część 2).” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 39 (2017): 65–95. https://doi.org/10.18276/pdp.2017.39-04.
30.Korenda, Karolina. “Chrzty w parafii Pszczew w latach 1632–1667.” Rocznik Lubelski 27, no. 2 (2001): 65–79.
31.Korenda, Karolina. “Rejestracja metrykalna parafii Pszczew z XVII wieku.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 24 (2003): 45–74.
32.Krawiec, Adam. Seksualność w średniowiecznej Polsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2000.
33.Krotla, Teresa. “Ludność parafii bielawskiej w latach 1766–1830 (na podstawie ksiąg metrykalnych).” Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka 46, no. 4 (1991): 415–36.
34.Kumor, Bolesław. “Przepisy prawne w sprawie chrztu dzieci w XVI–XVIII w.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 9 (1976): 41–56.
35.Kuchowicz, Zbigniew. Leki i gusła dawnej wsi. Stan zdrowotny polskiej wsi pańszczyźnianej w XVII–XVIII w. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1954.
36.Kuchowicz, Zbigniew. Wpływ odżywiania na stan zdrowotny społeczeństwa polskiego w XVIII wieku. Łódź: Uniwersytet Łódzki, 1966.
37.Kuklo, Cezary. “Czy reformacja wpłynęła na struktury demograficzne rodziny i jej funkcjonowanie w epoce staropolskiej?.” Czasy Nowożytne 31 (2018): 55–71.
38.Kuklo, Cezary. “Czy społeczeństwo polskie w dobie oświecenia regulowało liczbę dzieci w rodzinach?.” Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 51/52 (1991/1990): 19–55.
39.Kuklo, Cezary. Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2009.
40.Kuklo, Cezary. “Funkcjonowanie społeczności parafialnej na tle analizy rejestracji chrztów parafii Trzcianne 1600–1654.” In Społeczeństwo Staropolskie, edited by Andrzej Wyczański. Vol. 3, 189–228. Warszawa: PWN, 1983.
41.Kuklo, Cezary. “Próba analizy demograficznej rejestracji metrykalnej ślubów parafii Trzcianne w I połowie XVII w..” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 13 (1981): 89–115.
42.Kuklo, Cezary. “Rodzina w miastach i miasteczkach.” In Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, edited by Piotr Guzowski and Cezary Kuklo, 63–127. Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 2019.
43.Kuklo, Cezary. Rodzina w osiemnastowiecznej Warszawie. Białystok: Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego, 1991.
44.Kula, Witold. Problemy i metody historii gospodarczej. Warszawa: PWN, 1963.
45.Lam, David A., and Jeffrey A. Miron. “The Effects of Temperature on Human Fertility.” Demography 33, no. 3 (1996): 291–305. https://doi.org/10.2307/2061762.
46.Lesthaeghe, Ron. “Marriage Seasonality, Moral Control and Reproduction in Belgium (1600–1900).” IPD-working 4 (1989): 2–16.
47.Liczbińska, Grażyna. Lutherans in the Poznań Province: Biological Dynamics of the Lutheran Population in the 19th and Early 20th Centuries. Hamburg: Verlag Dr. Kovač, 2015.
48.Liczbińska, Grażyna, and Ewa Nowak. “Reproductive Behavior in the Lutheran Urban Family from Historical Poland (the Parish of St. Peter from Poznań, the Second Half of the Nineteenth Century).” The History of the Family 20, no. 1 (2014): 122–40. https:// doi.org/10.1080/1081602X.2014.906363.
49.Martinez-Bakker, Micaela, Kevin M. Bakker, Aaron A. King, and Pejman Rohani. “Human Birth Seasonality. Latitudinal Gradient and Interplay with Childhood Disease Dynamics.” Proceedings: Biological Sciences 281, no. 1783 (2014): 1–8. http://dx.doi.org./ 10.1098/rspb.2013.2438.
50.Miesiąc-Stępińska, Anna, and Konrad Rzemieniecki. “Ludność katolicka i ewangelicka Kępna w XVIII wieku.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 30 (2011): 53–77.
51.Miodunka, Piotr. Społeczność małych miast południowej Małopolski od końca XVI do końca XVIII wieku. Kraków: Universitas, 2021.
52.Myśliwski, Grzegorz. Człowiek średniowiecza wobec czasu i przestrzeni (Mazowsze od XII do poł. XVI wieku). Warszawa: Krupski i S-ka, 1999.
53.Nonaka, Kay, Benoît Desjardins, Jacques Légaré, Hubert Charbonneau, and Takashi Miura. Effects of Maternal Birth Season on Birth Seasonality in the Canadian Population During the Seventeenth and Eighteenth Centuries.” Human Biology 62, no. 5 (1990): 701–17. http://www.jstor.org/stable/41932366.
54.Nowiński, Czesław. Żywienie służby w folwarkach biskupstwa wrocławskiego w drugiej połowie XVII wieku. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1968.
55.Olszewski, Daniel. Przemiany społeczno-religijne w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku. Analiza środowiska diecezjalnego. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1984.
56.Piasecki, Edmund. Ludność parafii bejskiej (woj. kieleckie) w świetle ksiąg metrykalnych z XVIII–XX w. Studium demograficzne. Warszawa–Wrocław: PWN, 1990.
57.Piasecki, Edmund, and Ryszard Wrona. “O sezonowości urodzeń.” Materiały i Prace Antropologiczne 95 (1978): 155–72.
58.Piesowicz, Kazimierz. “Rachuba czasu w społeczeństwie feudalnym i kapitalistycznym.” In Między feudalizmem a kapitalizmem. Studia z dziejów gospodarczych i społecznych. Prace ofiarowane Witoldowi Kuli, edited by Ryszarda Czepulis-Rastenis, 377–97. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
59.Poniat, Radosław. “Rodzina miejska.” In Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, edited by Piotr Guzowski and Cezary Kuklo, 315–55. Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 2019.
60.Prucnal, Dariusz. “Dzieci nieślubne w Lublinie w latach 1612–1638 (w świetle ksiąg chrztów parafii p.w. Michała Archanioła).” In Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, edited by Cezary Kuklo, 295–314. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2008.
61.Puch, Elżbieta A. “Dynamika biologiczna polskich społeczności wiejskich z różnych systemów ekologiczno-kulturowych w XVIII i XIX wieku.” Przegląd Antropologiczny 56, nos. 1–2 (1993): 5–35.
62.Puczyński, Bohdan. “Ludność Brzeżan i okolicy w XVII i XVIII w. Część II: Ruch naturalny ludności.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 5 (1972): 15–64.
63.Rachwał, Piotr. Ruch naturalny ludności rzymskokatolickiej w Lubelskiem w świetle rejestracji metrykalnej z lat 1582–1900. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2019.
64.Ranke-Heinemann, Uta. Eunuchy do raju. Kościół katolicki a seksualizm. Translated by Marek Zeller. Gdynia: Uraeus, 1995.
65.Rizzi, Ester L., and Gianpiero Dalla-Zuanna. “The Seasonality of Conception.” Demography 44, no. 4 (2007): 705–28. http://www.jstor.org/stable/30053114.
66.Ruiu, Gabriele, and Marco Breschi. “Intensity of Agricultural Workload and the Seasonality of Births in Italy.” European Journal of Population 36, no. 1 (2020): 141–69. https:// doi.org/10.1007/s10680-019-09524-1.
67.Rutman, Darrett B., Charles Wetherell, and Anita H. Rutman. “Rhythms of Life: Black and White Seasonality in the Early Chesapeake.” The Journal of Interdisciplinary History 11, no. 1 (1980): 29–53. https://doi.org/10.2307/202985.
68.Ryguła, Ewa M. “Urodzenia pozamałżeńskie w parafii św. Mikołaja w Łące w latach 1664–1914.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 38 (2016): 7–33. https://doi.org/10.18276/pdp.2016.2.38-01.
69.Rzemieniecki, Konrad. “Ludność parafii radzionkowskiej 1801–1850.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 23 (2002): 21–76.
70.Rzemieniecki, Konrad. “Ludność rzymskokatolickiej parafii Koropiec w latach 1704–1775.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 36 (2014): 23–37.
71.Siłuch, Anna. “Rejestracja metrykalna ślubów w parafii Ostrów Mazowiecka w XVII w.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 14 (1983): 69–97.
72.Simó-Noguera, Carles X., Josep Lledó, and Jose M. Pavía. “Lent Impact on the Seasonality of Conceptions during the Twentieth Century in Spain.” European Journal of Population 36, no. 5 (2020): 875–93. https://doi.org/10.1007/s10680-020-09555-z.
73.Skierska, Izabela. “Kalendarz świąteczny na średniowiecznym uniwersytecie.” Roczniki Historyczne 76 (2010): 27–75.
74.Spychała, Jerzy. “Śluby w parafii Strzelce Opolskie w latach 1766–1870.” Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia 117 (1995): 7–45.
75.Tannahill, Reay. Historia seksu. Translated by Grzegorz Woźniak. Warszawa: Książka i Wiedza, 2001.
76.Waszak, Stanisław. “Dzietność rodziny mieszczańskiej i ruch naturalny ludności miasta Poznania w końcu XVI w. i w XVII wieku.” Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 16 (1954): 316–85.
77.Wehr, Thomas A. “The Durations of Human Melatonin Secretion and Sleep Respond to Changes in Daylength (Photoperiod).” The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism 73, no. 6 (1991): 1276–80. https://doi.org/10.1210/jcem-73-6-1276.
78.Wiślicz, Tomasz. Upodobanie. Małżeństwo i związki nieformalne na wsi polskiej XVII– XVIII wieku. Wyobrażenia społeczne i jednostkowe doświadczenia. Wrocław: Chronicon, 2012.
79.Wiślicz, Tomasz. Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVIII wieku. Warszawa: Neriton, 2001. https://doi.org/83-88973-12-6.
80.Włodarski, Bronisław. Chronologia polska. 2nd ed. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
81.Wójtowicz, Ryszard. “Z badań nad rozwojem demograficznym ludności parafii Siołkowice w latach 1766–1799.” Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka 46, no. 4 (1991): 407–14.
82.Wrigley, Edward A., Randall S. Davies, Jim E. Oeppen, and Roger Schofield. English Population History from Family Reconstitution 1580–1837. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. https://doi.org/10.1017/CBO9780511660344.
83.Wrigley, Edward A., and Roger Schofield. The Population History of England 1541–1871: A Reconstruction. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1981.
84.Wyżga, Mateusz. Parafia Raciborowice od XVI do końca XVIII wieku. Studium o społeczności lokalnej. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011.
85.Wyżga, Mateusz. “Urodzenia pozamałżeńskie w podkrakowskiej parafii Raciborowice w XVII–XVIII wieku w świetle ksiąg metrykalnych.” Przeszłość Demograficzna Polski – Poland՚s Demographic Past 29 (2010): 157–71.
86.Zielińska-Nowicka, Agnieszka. Przemiany struktur demograficznych w Toruniu w XIX i na początku XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2012.
87.Zielińska-Nowicka, Agnieszka. “Zagadnienia sezonowości ruchu naturalnego w parafii rzymskokatolickiej Świętego Jana Chrzciciela w Toruniu w latach 1793–1914.” Rocznik Toruński 34 (2007): 73–93.
88.Żmijewska, Małgorzata. Ludność parafii tyskiej od 1749 roku do połowy XIX wieku w świetle ksiąg metrykalnych. Studium demograficzno-społeczne. Doctoral thesis, Katowice: Uniwersytet Śląski, 2007.