Przegląd Zachodniopomorski


ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2018.1-02
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Issue archive / z. 1 2018
Elementarne szkoły wiejskie finansowane z funduszu szkolnego na Pomorzu pruskim latach 1777-1807
(Elementary Rural Schools Financed by the Educational Fund in Prussian Pomerania in the Years 1777–180)

Authors: Zygmunt Szultka
Keywords: Prussian Pomerania in the 18th century rural educational system schools of grace
Data publikacji całości:2018
Page range:44 (35-78)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

In his article the author attempts to indicate the aims and effects of the system of schools of grace financed by the State through the educational fund in Pomerania in the years 1777–1807, i.e. from the moment the fund was set up to its demise under the French occupation of Pomerania. Although the general aims and the rules of the reforms of the rural schools in Pomerania were similar to the ones in the Electoral March and West Prussia, and although they arose from the same concept of Frederickian absolute monarchy and its division into estates, the difference between the two systems were increasing with time. Almost the whole of the school improvement fund came from the gentry, 70% of it was consumed by the schools in domains (first of all the villages founded within the framework of the Frederickian colonisation) and only 20% – by the gentry; in addition, the beneficiaries from the gentry were in their majority the nobility connected with the corps of higher officers and the bureaucratic apparatus that did not always comply with the requirements to get assistance from the fund. However critically the system of schools of grace were assessed, and they constituted only 6% of the all the schools of Prussian Pomerania, there is no doubt that at the turn of 18th and 19th centuries only in the regions along the Oder the schools in question were model educational institutions with qualified teachers, in its entirety financed by the State, and they implemented an Enlightenment educational programme with Enlightenment teaching methods and textbooks.
Download file

Article file

Bibliography

1.Archiwum Państwowe w Szczecinie
2.Konsystorz Ewangelicki w Szczecinie
3.Rękopisy i Spuścizny
4.„Annalen des Preußischen Schul- und Kirchenwesens” 1800, nr 1; nr 2; nr 3.
5.Auszug aus einem Bericht der Pommerschen Regierung und des Pommerschen Konsistorium zu Stettin über die Verfasserung der Schulanstalten in dem Herzogtum Pommern, „Pommersch Blätter für die Schule und ihre Freunde” 1904, t. 28 (6).
6.Brüggemann L.W., Ausführliche Beschreibung des gegenwärtigen Zustandes des Königl. Preussischen Herzogthums Vor- und Hinterpommern, T. II, Bd. 1, Stettin 1784.
7.Brüggemann L.W., Beiträge zu der ausführliche Beschreibung des Königl. Preußischen Herzogthums Vor- und Hinter-Pommern, Stettin 1806.
8.Bülow G. v., Beiträge zur Geschichte der Pommerschen Dorfschulen, „Evangelisches Monatsschrift für die Deutsche Schule” 1887, nr 8.
9.Detto A., Die Besiedlung des Oderbruches durch Friedrich den Großen, „Forschungen zur Brandenburgischen und Preußischen Geschichte” 1903, t. 16.
10.Dzieje Szczecina, Wiek X–1805, red. G. Labuda, Warszawa–Poznań 1987.
11.Dzieje ziemi bytowskiej, red. S. Gierszewski, Poznań 1972.
12.Dzieje ziemi drawskiej, red. T. Gasztold, Poznań 1972.
13.Friedaender E., Massow Julius Eberhardt von, „Allgemeine Deutsche Biographie” 1876, t. 20.
14.Gerlach O., Die Idee der Nationalerziehung in der Geschichte der preußischen Volksschule, Bd. 1, Langensalza–Berlin–Leipzig 1932.
15.Gohrbandt E., Ortsgeschichte, w: Der Kreis Rummelsburg ein Heimatbuch, red. Kreisausschuß des Kreises Rummelsburg, Stettin 1938.
16.Gut P., Powstanie królewskiego sądownictwa w pruskich domenach w XVIII wieku na przykładzie prowincji pomorskiej, w: Studia archiwalne – historyczne – politologiczne, red. A. Czubiński, J. Macholak, Szczecin 2003,
17.Heinemann M., Schule im Vorfeld der Verwaltung. Die Entwicklung der preußischen Unterrichtsverwaldung von 1771–1800, Göttingen 1974.
18.Henning E., David Gilly (1748–1808), „Baltische Studien” 1980, nr 66.
19.Historia Pomorza. Tom II do roku 1815, red. i wstęp G. Labuda. Część 1 (1464/66–1648/57), oprac. M. Biskup, M. Bogucka, M. Mączak, B. Wachowiak, Poznań 1976.
20.Historia Pomorza. Tom II do roku 1815, red. G. Labuda. Część 3: Pomorze Zachodnie w latach 1648–1815, oprac. Z. Szultka, H. Lesiński, współudział D. Łukasiewicz i A. Wielopolski, Poznań 2003.
21.Historia Słupska, red. S. Gierszewski, Poznań 1981.
22.Kallaur K., Szkolnictwo elementarne w powiecie słupskim w drugiej połowie XVII wieku, w: XII Konferencja Kaszubsko-Pomorska. Szkolnictwo i oświata na Pomorzu (XVI–XX w.), red. Z. Romanow, Słupsk 2013.
23.Klempin R., Kratz G., Matrikeln und Verzeichnisse der pommerschen Ritterschaft vom XIV bis in das XIX Jahrhundert, Berlin 1863.
24.Koch F., Fürst Und die Schule; oder über die Verdienste Pommerschen Fürsten um die Schulen ihres Landes, Stettin 1821.
25.Leschinsky A., Roeder P.M., Schule im historischen Prozeß. Studien zur Geschichte der preußischen Elementarschule im 18. und 19. Jahrhundert, Hamburg 1976.
26.Łukasiewicz D., Państwo brandenbursko-pruskie wobec szkolnictwa na Pomorzu Zachodnim w latach 1648–1806, w: Szlachta – społeczeństwo – państwo między Warmią a Rugią w XVIII–XX wieku, red. M. Jaroszewicz, W. Stępiński, Szczecin 1998.
27.Łukaszewicz D., Pruska szkoła na Pomorzu Zachodnim w XVII–XVIII w. Podstawy materialne. Programy nauczania. Nauczyciele, „Przegląd Historyczny” 1996, nr 1 (87).
28.Łukaszewicz D., Reformy szkolnictwa na Pomorzu Zachodnim w XVIII w., „Przegląd Zachodni” 1996, nr 3 (87).
29.Łukasiewicz D., Szultka Z., Wzrost roli państwa w przemianach systemu oświaty Pomorza pruskiego w XVIII wieku, w: Historia Pomorza. Tom II do roku 1815,
30.red. G. Labuda. Część 3: Pomorze Zachodnie w latach 1648–1815, oprac. Z. Szultka, H. Lesiński, współudział D. Łukasiewicz i A. Wielopolski, Poznań 2003.
31.Massow W., Die Massows. Gesichte einer pommerscher Adelsfamilie, Halle 1931.
32.Moderow H., Die evangelischen Geistlichen Pommerns von der Reformation bis zur Gegen wart, T. 1. Der Regierungsbezirk Stettin, Stettin 1903.
33.Müller E., Die evangelischen Geistlichen Pommerns von der Reformation bis zum Gegenwart. T. II: Der Regierungsbezirk Köslin, Stettin 1912.
34.Neugebauer W., Das Bildungswesen in Preußen seit des Mitte des 17. Jahrhunderts, w: Handbuch der Preussischen Geschichte. Handbuch der Preussischen Geschichte, Bd. II, red. O. Büsch, Berlin–New York 1992.
35.Neugebauer W., Schule und Absolutismus in Preussen. Akten zum preussischen Elementarschulwesen bis 1806, Berlin–New York 1992.
36.Puttkamer E. v., Geschichte des Gesellechts v. Puttkamer, 2. Aufl., Neustadt a.d. Aisch 1984.
37.Rochow F.E., Der Kinderfreund, ein Lesebuch zum Gebrauch in Landschulen, Berlin 1772.
38.Rochow F.E., Versuch eines Schul-Buchs für Kinder der Land-Leute oder zum Gebrauch in Dorf-Schulen, Berlin 1772.
39.Schwartz P., Der erste Kulturkampf in Preussen um Kirche und Schule (1788–1798), Berlin 1925.
40.Schwartz P., Die Schulen der Provinz Westpreußen unter dem Oberschulkollegium 1787–1806, „Zeitschrift für Geschichte der Erziehung und der Unterrichts” 1926, nr 16.
41.Stelmach M., David Gilly i jego mapa Pomorza Zachodniego z 1789 r., „Przegląd Zachodniopomorski” 1983, z. 27.
42.Szultka Z., Główne linie rozwoju ludności kaszubskiej do roku 1945, w: Pomorze Zachodnie w tysiącleciu, red. P. Bartnik, K. Kozłowski, Szczecin 2000.
43.Szultka Z., Język polski w Kościele ewangelicko-augsburskim na Pomorzu Zachodnim od XVI do XIX wieku, Wrocław 1991.
44.Szultka Z., Pomorze Zachodnie prowincją państwa pruskiego (1720–1815), w: Historia Pomorza, t. III, cz. 1.
45.Szultka Z., Stosunek prezydenta Zarządu Pomorza i pruskiego ministra sprawiedliwości Juliusa Eberhardta W.E. v. Massowa wobec języka kaszubskiego, „Acta Cassubiana” 2012, nr 14.
46.Szultka Z., W państwie brandenbursko-pruskim (1648–1806).
47.Ślaski K., Przemiany etniczne na Pomorzu Zachodnim w rozwoju dziejowym, Poznań 1954.
48.Vollmer F., Die preußische Volksschulpolitik unter Friedrich dem Größen, Berlin 1918.
49.Wachowiak B., W zjednoczonym Księstwie Pomorskim (1478–1648), w: Dzieje Szczecina, Wiek X–1805, red. G. Labuda, Warszawa–Poznań 1987.
50.Wachowiak B., Szczecin w okresie przewagi państwa feudalnego 1478–1713, w: Dzieje Szczecina, Wiek X–1805, red. G. Labuda, Warszawa–Poznań 1987.
51.Wachowiak B., Szkolnictwo zachodniopomorskie w okresie Odrodzenia, w: Historia Pomorza. Tom II do roku 1815, red. i wstęp G. Labuda. Część 1 (1464/66–1648/57), oprac. M. Biskup, M. Bogucka, A. Mączak, B. Wachowiak, Poznań 1976.
52.Wehrmann M., Geschichte von Pommern, Bd. II, Gotha 1906.
53.Wehrmann M., Schulwesen im Neustettiner Kreise im Jahre 1773, Unserer Heimat-Museum 22, 1928, nr 9–10.
54.Wehrmann M, Vom Schulwesen im Neustettiner Kreise im Jahre 1773, Unsesrer Heimat-Museum 2, 1928.
55.Wehrmann M., Vom Schulwesen im Kreise Greifenberg zur Zeit Friedrichs des Großen, „Greifenberger Kreiskalander“ 1925.
56.Wesołowska S., Materiały do dziejów szkolnictwa elementarnego w powiecie gryfickim do połowy XIX w., w: Trzebiatów – spotkania pomorskie – 2005 r., red. J. Kochanowska, Wołczkowo 2006.
57.Wesołowska S., Szkolnictwo wiejskie na Pomorzu w XVIII wieku – przyczynek do dziejów, w: Dzieje wsi pomorskiej: III Międzynarodowa Konferencja Naukowa, red. R. Gaziński, A. Chludziński, Dygowo–Szczecin 2004.
58.Wienecke F., Die Landgnadenschulen der Kurmark, w: Schulblatt für die Provinz Brandenburg, Bd. 70, 1905.
59.Wiśniewski J., Początki układu kapitalistycznego 1713–1805, w: Dzieje Szczecina, t. II, red. G. Labuda, Warszawa–Poznań 1985.
60.Wutstrack Ch. W., Kurze historisch-geographisch-statistische Beschreibung von königlich-preussischen Herzogthume Vor- und Hinter-Pommern, Stettin 1793.
61.Tribbensee F., Schulwesen, w: Der Kreis Rummelsburg. Ein Heimatbuch, Stettin 1938.