Przegląd Zachodniopomorski

ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2021.36-07
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Issue archive / t. 36 (65) 2021
Jak niemiecki Marienkirche stał się polską Katedrą Wniebowzięcia NMP w świetle akt z zasobu Archiwum Państwowego w Gorzowie Wielkopolskim
(How German Marienkirche became Polish Cathedral of the Assumption of Blessed Virgin Mary)

Authors: Dariusz A. Rymar ORCID
Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim / Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim
Keywords: Gorzów Wielkopolski church cathedral Bishop Edmund Nowicki Florian Kroenke Piotr Wysocki Leon Kruszona Gorzów Wielkopolski Diocese State Archive in Gorzów Wielkopolski
Data publikacji całości:2021
Page range:33 (193-225)
Cited-by (Crossref) ?:

Additional information

Ilustracje zostaną dosłane po recenzjach, podobnie oświadczenie

Abstract

The purpose of this article is to investigate the process of erection in Gorzów the capital of Apostolic Administration of Kamień Pomorski, Lubusz, and Prelature of Piła – in fact the biggest diocese in Poland in the years 1945–1972. This process was composed of two elements: 1) decisions of the higher authorities of the Catholic Church, and 2) activity of the local government. As follows from the analysis of files in the State Archive in Gorzów Wielkopolski, the decision of the Church authorities was accidental. From mid August 1945 they were in search of a suitable seat for the diocese authorities. The natural, biggest centre in this area was Szczecin, but it was rejected, probably because of its peripheral location, and lack of guarantee that it will remain in Poland at that. On the other hand, Rev. Edmund Nowicki came accidentally to Gorzów as early as in August 1945. It was the first bigger town centre in the planned Administration’s territory he came to. He was extremely friendly welcomed by the local government administration headed by the Government Representative Florian Kroenke. In the decision to locate the capital of the Apostolic Administration in Gorzów he saw support to his efforts to make Gorzów capital of the Lubusz Land. To convince Rev. Nowicki of his favourable attitude, he ordered several renovations works in the church that had to become cathedral which were made at the city’s expense. This is perfectly demonstrated in the files preserved in the State Archive in Gorzów Wielkopolski.
Download file

Article file

Bibliography

1.Źródła archiwalne:
2.Archiwum Państwowe w Gorzowie (APG)
3.66/34 Starostwo Powiatowe Gorzowskie (SPG)
4.sygn. 147, Akta różne bez numerów, tom 1, 1945–1947
5.sygn. 1063, Sprawozdania, 1945
6.66/56 Zarząd Miejski i Miejska Rada Narodowa w Gorzowie (ZMiMRN)
7.sygn. 22, Sprawozdania okresowe jednostek organizacyjnych, 1945
8.sygn. 259, Sprawozdania, 1945
9.sygn 517, Kronika miasta Gorzowa, 1945–1948
10.66/336 Polski Związek Zachodni Ekspozytura w Gorzowie (PZZ)
11.sygn. 6, Zaproszenia i odezwy, 1945–1946
12.Źródła drukowane:
13...., red. Trudne gorzowskie początki. Z dziejów gorzowskich instytucji (wybór tekstów źródłowych z lat 1945–1948). Gorzów Wlkp.: Towarzystwo Przyjaciół Archiwum i Pamiątek Przeszłości, 2001.
14.„Zarządzenia Administracji Apostolskiej, Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej”, 1 -2 (1945).
15.Wspomnienia:
16.Dyczkowski, Adam. „Rola Kościoła w integracji Ziem Zachodnich i Północnych po II wojnie światowej”. Informator Ośrodka Dokumentacji Regionalnych Towarzystw Kultury 10 (1996): 27–31.
17.Friebe, Hildegard. „1945. Aufzeichnungen von Hildegard Friebe”. Heimatblatt H. 6 (1993): 70–73.
18.Kruszona, Leon. „Gorzów, miasto wskrzeszone”. Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny 9 (2002): 399–408.
19.Kruszona, Leon. „Integracja – to także dzieło Kościoła”. Słowo Powszechne 2/3.05.1970, 18.
20.Nowicki, Edmund. „Wspomnienia z pierwszych lat urzędowania w diecezji gorzowskiej”, [opr. Grażyna Pytlak]. W: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), pod red. Pawła Sochy, 511-546. Zielona Góra – Gorzów Wlkp.: Wydawnictwo Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, 1998.
21.Prasa:
22.Bukowiecka, Natalia. „Pierwszy chleb Ziemi Lubuskiej. Reportaż z dożynek w powiecie gorzowskim”, oprac. i przypisy Dariusz A. Rymar. W: Santockie zamki, pod red. Dariusz A. Rymar i Zbigniew Czarnuch. Gorzów Wlkp.: Towarzystwo Przyjaciół Archiwum i Pamiątek Przeszłości, 1997.
23.„Hołd bohaterom zbrodni niemieckich”, Ziemia Lubuska 28.10.1945, 3.
24.„Pierwsze święta na Ziemiach Odzyskanych”, Tygodnik Katolicki 26.05.1946, 6
25.„Uroczysty ingres”, Ziemia Lubuska 28.10.1945, s. 3.
26.„Uroczysty ingres Biskupa Lubuskiego”, Ziemia Lubuska 1.11.1945, 3
27.Literatura:
28.Bogdanowicz, Stanisław. Edmund Nowicki Biskup Gdański. Gdańsk: „Stella Maris”, 1998.
29.Czapran, Józef. „Historia pierwszego dziesięciolecia Parafii Katedralnej w Gorzowie Wlkp. p.w. Wniebowzięcia NM Panny”. Gorzowskie Wiadomości Kościelne 1 (1957): 57–63.
30.Kowalczyk, Krzysztof. W walce o rząd dusz. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003.
31.Królak, Leon. „Początki polskiego życia kościelnego w wyzwolonym Szczecinie”. Novum 5 (1970): 22-46.
32.Kufel Robert R., Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. Tom 3. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN, 2018.
33.Pietrzak, Jerzy. Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata Prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009.
34.Rembacka, Katarzyna. Komunista na peryferiach władzy. Historia Leonarda Borkowicza (1912–1989). Szczecin–Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020.
35.Rymar, Dariusz A. Gorzów Wielkopolski w latach 1945–1998. Przemiany społeczno-polityczne. Szczecin–Gorzów: Archiwum Państwowe w Szczecinie, 2005.
36.Rymar, Dariusz A. „Składy osobowe grup operacyjnych działających na terenie ziemi gorzowskiej w 1945 r. – wybór tekstów źródłowych. Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny 5 (1998): 271-291.
37.Sikorski, Juliusz. Państwo i Kościół na Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1956. Gorzów Wielkopolski: Akademia im. Jakuba z Paradyża, 2017.
38.Wejman, Grzegorz. „Kościół katolicki na ziemi lubuskiej 1124–2010. Zarys problemu”. W: Kościół na Środkowym Nadodrzu. Historia i postacie, praca zbiorowa pod redakcją ks. Grzegorza Chojnackiego. Zielona Góra: Instytut Teologiczno-Filozoficzny im. Edyty Stein, 2011.
39.Wejman Grzegorz, Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1972. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2009.
40.Żurek Robert, Kościół Rzymskokatolicki w Polsce wobec Ziem Zachodnich i Północnych 1945–1948. Szczecin-Warszawa-Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2015.