TRIBVNVS MILITVM. Kariery senatorskie rzymskich trybunów wojskowych w epoce Sewerów


ISBN: 978-83-7972-693-6    ISBN (online): 978-83-7972-692-9    ISSN: 0860-2751    OAI    DOI: 10.18276/978-83-7972-693-6
CC BY-SA   Open Access 

Lista wydań / T. (MCCCLXXVI) 1302

Rok wydania:2024
Dziedzina:Dziedzina nauk humanistycznych
Dyscyplina:historia
Słowa kluczowe: Sewerowie tribuni militum tribuni laticlavii tribuni angusticlavii cursus honorum
Autorzy: Danuta Okoń ORCID
Uniwersytet Szczeciński

Informacje

Wersja elektroniczna publikacji dostępna na licencji CC BY-SA 4.0 po 12 miesiącach od daty wprowadzenia do obrotu: kwiecień 2024

Abstrakt

W trakcie 42 lat rządów Sewerów (193–235 r.) w rzymskich jednostkach wojskowych służyło ok. 588 tribuni laticlavii i przynajmniej pięć razy więcej tribuni angusticlavii. Obecnie znamy 123 osoby, które później zostały senatorami i pełniły różne funkcje w administracji Imperium. W niniejszej monografii prezentuję ich cursus honorum i określam, jaki był wpływ pełnienia trybunatu wojskowego na dalszą karierę – na ile umożliwiał objęcie magistratur i urzędów rangi pretorskiej oraz perspektywicznie konsulatu i urzędów pokonsularnych. Cztery rozdziały zawierają analizy senatorskich karier tribuni militum (laticlavii i angusticlavii) ujęte w sposób problemowy, z uwzględnieniem chronologii cursus honorum. Posiłkowałam się w nich moją typologią karier, zaprezentowaną po raz pierwszy w 2017 roku w drugim tomie monografii Album senatorum. W rozdziale I niniejszej pracy przedstawiłam podstawowe informacje o trybunach: ich liczbie, nomenklaturze, trybie nominacji, okresie służby oraz pochodzeniu terytorialnym i społecznym. W rozdziale II omówiłam grupę wyróżnień indywidualnych (dona militaria, adlectio i commendatio Augusti) i ich związek z uzyskiwaniem magistratur. Ustaliłam na ile wyróżnienia specjalne były pochodną zasług z okresu służby wojskowej, a na ile pochodzenia społecznego. Rozdział III poświęciłam wyższym stanowiskom dowódczym – legatus legionis, praepositus, dux z zaznaczeniem zasad, które rządziły ich obejmowaniem (i wyjątkom od nich). Odpowiedziałam na pytania o kwalifikacje rzymskich senatorów do sprawowania tych funkcji oraz o istnienie kategorii viri militares. W rozdziale IV zawarłam informacje na temat struktury zarządu rzymskich prowincji z uwzględnieniem proporcji między prowincjami pretorskimi i konsularnymi oraz cesarskimi i senackimi. Szczególną uwagę zwróciłam na namiestnictwa prowincji z obsadą legionową, do których objęcia predestynowane były osoby z doświadczeniem wojskowym. Wykazałam w jakiej kolejności w cursus honorum pojawiały się namiestnictwa prowincji i ewentualny konsulat oraz prokonsulaty Azji i Afryki. W zakończeniu przedstawiłam dwa modele karier: tribuni laticlavii i tribuni angusticlavii, zaznaczając ich podobieństwa i różnice. W niniejszej monografii udowodniłam, że pełniony w młodym wieku trybunat wojskowy miał duży wpływ na dalszą karierę jednostki.

Bibliografia

1.Źródła
2.L. (Claudius) Cassius Dio, Roman History, red. E. Cary, Oxford 1914–1927.
3.M. Cornelius Fronto, Epistulae. Ad amicos, red. C.R. Haines, London 1988.
4.Sex. Pompeius Festus, De verborum significatione, red. W.M. Lindsay, Leipzig 1913.
5.Aulus Gellius, Noctes Atticae, red. J.C. Rolfe, London 1927.
6.Herodianos, Τῆς μετὰ Μάρκον βασιλείας ἱστορίας, red. K. Stavenhagen, Leipzig 1922.
7.Histoire Auguste, les empereurs romains des IIe et IIIe siècles, red. A. Chastagnol, Paris 1994.
8.T. Livius, Ab Urbe condita, red. W. Weissenborn, Stuttgart 1872.
9.C. Plinius Caecilius Secundus, C. Plini Caecili Secundi Epistularum libri novem: Epistularum ad Traianum liber, Panegyricus, red. H. Keil, Th. Mommsen, Nabu Press 2011.
10.Polibius, Historiae, red. L. Dindorf, Leipzig 1893.
11.C. Sallustius Crispus, De coniuratione Catilinae, red. W. Hoffman, Leipzig 1957.
12.C. Suetonius Tranquillus, De vita Caesarum, red. M. Ihm, Leipzig 1993.
13.P. Cornelius Tacitus, P. Cornelii Taciti libri qui supersunt, t. I–II, red. E. Koestermann, Leipzig 1960–1961.
14.M. Terentius Varro, De lingua latina libri XXV, red. R.G. Kent, Harvard 1938.
15.Velleius Paterculus, Vellei Paterculi historiam ad M. Vinicium consulem libri duo, red. W.S. Watt, Leipzig 1988.
16.Literatura
17.Alföldy 1967: G. Alföldy, Die Legionslegaten der römischen Rheinarmeen. Epigraphische Studien 3, Köln.
18.Alföldy 1968: G. Alföldy, Septimius Severus und der Senat, Bonner Jahrbücher 168, 1968, s. 112–160.
19.Alföldy 1977: G. Alföldy, Konsulat und Senatorenstand unter den Antoninen.
20.Prosopographische Untersuchungen zur senatorischen Führungsschicht, Bonn.
21.Alföldy 1987: G. Alföldy, Epigraphische Notizen aus Italien I. Die Inschrift eines Senators aus Rom, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 70, 1987, s. 195–202.
22.Alföldy 2000: G. Alföldy, Das Heer in der Sozialstruktur des Römischen Kaiserreiches, [w:] red. G. Alföldy, B. Dobson, W. Eck, Kaiser, Heer und Gesellschaft in der Römischen Kaiserzeit, Stuttgart, s. 33–57.
23.Appel 2019: H. Appel, Ite in suffragium. O wyborach w republikańskim Rzymie, Toruń. Assorati 2018: G. Assorati, Ancora sui viri militares: l’ incidenza della carriera militare negli adlecti in senato degli imperatori tra I e II secolo d. C., [w:] red. S. Magnani, Domi forisque. Omaggio a Giovanni Brizzi, Bologna, s. 11–20.
24.Barbieri 1952: G. Barbieri, L’Albo senatorio da Settimio Severo a Carino (193–285), Roma.
25.Birley 1963: A.R. Birley, The Status of Moesia Superior under Marcus Aurelius, Acta Antiqua Philippopolitana. Studia Historica et Philologica, Serdica MCMLXIII, 1963, s. 109–112.
26.Birley 1981: A.R. Birley, Fasti of Roman Britain, Oxford.
27.Birley 1991: A.R. Birley, Locus virtutibus patefactus? Zum Beförderungssystem in der Hohen Kaiserzeit, Opladen.
28.Birley 2000: A.R. Birley, Senators as Generals, [w:] red. G. Alföldy, B. Dobson, W. Eck, Kaiser, Heer und Gesellschaft in der Römischen Kaiserzeit, Stuttgart, s. 97–119.
29.Birley 2003: A.R. Birley, The commissioning of equestrian officers, [w:] red. J.J. Wilkes, Documenting the Roman Army. Essays in Honour of Margaret Roxan, London, s. 1–18.
30.Birley 2005: A.R. Birley, The Roman Government in Britain, Oxford.
31.Birley 1950: E. Birley, The governors of Numidia A.D. 193–268, Journal of Roman Studies 50, 1950, s. 60–68.
32.Birley 1953: E. Birley, The Equestrian Officers of the Roman Army, [w:] idem, Roman Britain and the Roman Army. Collected Papers, Kendal, s. 133–153.
33.Birley 1954: E. Birley, Senators in the Emperor’s Service, Proceedings of the British Academy 39, 1954, s. 197–214.
34.Birley 1988: E. Birley, Promotions and transfers in the Roman Army: senatorial and equestrian officers, [w:] idem, The Roman Army Papers 1929–1985, t. I–IV, Amsterdam, s. 93–115.
35.Borghesi 1864: B. Borghesi, OEuvres complètes, Paris.
36.Brizzi 2012: G. Brizzi, Roma. Potere e identità dalle origini alla nascita dell’ impero cristiano, Bologna.
37.Campbell 1975: B. Campbell, Who Were the „Viri militares”?, Journal of Roman Studies 65, 1975, s. 11–31.
38.Campbell 2002: B. Campbell, War and Society in Imperial Rome 31 B.C.–A.D. 284, London–New York.
39.Chastagnol 1975: A. Chastagnol, „Latus clavus” et „adlectio”. L’accès des hommes nouveaux au sénat romain sous le Haut-Empire, Revue de droit français et étranger 53, 1975, s. 375–394.
40.Chastagnol 1992: A. Chastagnol, Le Sénat romain à l’ époque impériale. Recherches sur la composition de l’Assemblée et le statut de ses membres, Paris.
41.Corbier 1974: M. Corbier, L’aerarium Saturni et l’aerarium militare. Administration et prosopographie sénatoriale, Paris–Roma.
42.Corbier 1982: M. Corbier, Les familles clarissimes d’Afrique proconsulaire (Ier–IIIe siècle), [w:] red. S. Panciera, Epigrafia e ordine senatorio, Tituli 5, Roma, s. 685–754.
43.Coriat 1978: J.-P. Coriat, Les hommes nouveaux à l’époque des Sévères, Revue de droit français et étranger 56, 1978, s. 5–27.
44.Cornell 1993: T.J. Cornell, The end of Roman imperial expansion, [w:] red. J. Rich, G. Shipley, War and society in the Roman World, London, s. 139–170.
45.Dąbrowa 1990: E. Dąbrowa, Rozwój i organizacja armii rzymskiej (do początku III wieku n.e.), Filomata, numer specjalny 3, 1990, s. 326–424.
46.Devijver 1992: H. Devijver, The equestrian Officers of the Roman Imperial Army, t. 1–2, Stuttgart.
47.Devijver 1995: H. Devijver, Les milices équestres et la hiérarchie militaire, [w:] red. Y. Le Bohec, La hiérarchie (Randordnung) de l’armée romaine sous le Haut-Empire. Actes du colloque de Lyon, 15–18 septembre 1994, Paris, s. 175–191.
48.Devijver 1999: H. Devijver, Les relations sociales les chevaliers romains, [w:] red. S. Demougin, H. Devijver, M.-Th. Raepsaet-Charlier, L’ordre équestre. Histoire d’une aristocratie (IIe siècle av. J.-C. – IIIe ap. J.-C.), Rome, s. 237–249.
49.Dietz 1980: K. Dietz, Senatus contra principem. Untersuchungen zur senatorischen Opposition gegen Kaiser Maximinus Thrax, München.
50.Dobson 1972: B. Dobson, Legionary Centurion or Equestrian Officer? A Comparison of Pay and Prospects, Ancient Society 3, 1972, s. 193–207.
51.Dobson 1993a: B. Dobson, The Roman Army: Wartime or Peacetime Army?, [w:] D.J. Breeze, B. Dobson, Roman officers and frontiers, Stuttgart, s. 113–128.
52.Dobson 1993b: B. Dobson, The ‘Rangordnung’ of the Roman Army, [w:] D.J. Breeze, B. Dobson, Roman officers and frontiers, Stuttgart, s. 129–204.
53.Domaszewski 1908: A. v. Domaszewski, Die Rangordnung des römischen Heeres, Bonner Jahrbücher 117, 1908, s. 1–278.
54.Domaszewski 1967: A. v. Domaszewski, Die Rangordnung des römischen Heeres, Berichtigungen und Nachtrage von Brian Dobson, Köln–Graz.
55.Ghaki, Laporte, Dupuis 2012: M. Ghaki, J.-P. Laporte, X. Dupuis, Numides, Numidie, [w:] Encyclopédie Berbère, Peeters Publishers, s. 5633–5668.
56.Eck 1985: W. Eck, Die Statthalter der germanischen Provinzen vom 1.–3. Jahrhundert, Köln.
57.Eck 2015: W. Eck, Die Amtsträger: Instrumente in den Händen des Princeps und Begrenzung der Autokratie. Traditioneller Cursus und kaiserliche Ernennung, [w:] J.-L. Ferrary, J. Scheid (red.), Il princeps romano: autocrate o magistrato? Fattori giuridici e fattori sociali del potere imperiale da Augusto a Commodo, Pavia, s. 613–640.
58.Faure 2013: P. Faure, L’aigle et le cep: les centurions légionnaires dans l’Empire des Sévères, t. 1–2, Bordeaux.
59.Fiebinger 1903: O. Fiebinger, RE IX, 1903, col. 1528–1539.
60.Fitz 1993–1995: J. Fitz, Die Verwaltung Pannoniens in der Römerzeit, t. I–IV, Budapest.
61.Frézouls 1995: E. Frézouls, Le commandement et ses problèmes, [w:] red. Y. Le Bohec, La hiérarchie (Rangordnung) de l’armée romaine sous le Haut-Empire, 1er Congrès de Lyon sur l’armée romaine, Paris, s. 157–166.
62.Gagé 1971: J. Gagé, Les classes sociales dans l’Empire romain, Paris.
63.Gizewski 2006: Ch. Gizewski, Candidatus, Der Neue Pauly, https://referenceworks. brillonline.com/browse/der-neue-pauly (19.05.2023).
64.Handy 2009: M. Handy, Die Severer und das Heer, Berlin.
65.Hošek 1985: R. Hošek, Tituli Latini Pannoniae superioris annis 1967–1982 in Slovacia reperti, Praha.
66.Hurlet 2005: F. Hurlet, La désignation de L. Egnatius Victor Lollianus, A propos de CIL, VI, 41223, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 153, 2005, s. 271–279. Jones 1970: A.H.M. Jones, Augustus, London.
67.Kienast 1996: D. Kienast, Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie, Darmstadt.
68.Le Bohec 2002: Y. Le Bohec, L’armée romaine sous le Haut-Empire, Paris (wyd. 3).
69.Le Bohec 2018: Y. Le Bohec, L’armée romaine sous le Haut-Empire, Paris (wyd. 4).
70.Leunissen 1989: P.M.M. Leunissen, Konsuln und Konsulare in der Zeit von Commodus bis Severus Alexander (180–235 n. Chr.). Prosopographische Untersuchungen zur senatorischen Elite im römischen Kaiserreich, Amsterdam.
71.Leunissen 1993: P.M.M. Leunissen, Homines novi und Ergänzungen des Senats in der hohen Kaiserzeit: Zur Frage nach der Repräsentativität unserer Dokumentation, [w:] red. W. Eck, Prosopographie und Sozialgeschichte. Studien zur Methodik und Erkenntnismöglichkeit der kaiserzeitlichen Prosopographie, Köln, s. 81–101.
72.Levick 1967: B. Levick, Imperial control of the elections under the early Principate: Commendatio, Suffragatio, and „Nominatio”, Historia 16, 1967, s. 207–230.
73.Mattingly 1910: H. Mattingly, The Imperial Civil Service of Rome, Cambridge.
74.Maxfield 1972: V. Maxfield, The Dona Militaria of the Roman Army, Durham.
75.Maxfield 1981: V. Maxfield, The Military Decorations of the Roman Army, London.
76.Mennen 2011: I. Mennen, Power and Status in the Roman Empire AD 193–284, Leiden–Boston.
77.Mrozewicz 1989: L. Mrozewicz, Arystokracja municypalna w rzymskich prowincjach nad Renem i Dunajem w okresie Wczesnego Cesarstwa, Poznań.
78.Der neue Pauly: Der neue Pauly: Enzyklopädie der Antike, red. H. Cancik, H. Schneider, Stuttgart 1996–2003.
79.Okoń 1994: D. Okoń, Consules designati sur le territoire de l’Afrique dans des sources épigraphiques, [w:] red. L. Mrozewicz, K. Ilski, Studia Moesiaca, Poznań, s. 167–172.
80.Okoń 2008: D. Okoń, Consul designatus. Desygnacja na konsulat w okresie pryncypatu (30 r. p.n.e.–235 r. n.e.), Szczecin.
81.Okoń 2009: D. Okoń, Severi et senatores. Polityka personalna cesarzy dynastii Sewerów wobec senatorów w świetle badań prozopograficznych (193–235 r. n.e.), Szczecin.
82.Okoń 2016: D. Okoń, Senatorial Cursus Honorum in the Period of the Republic and in the Early Empire. Selected Issues, Mnemon 16/2, 2016, s. 97–118.
83.Okoń 2017a: D. Okoń, Album senatorum, t. 1, Senatores ab Septimii Severi aetate usque ad Alexandrum Severum (193–235 AD), Szczecin.
84.Okoń 2017b: D. Okoń, Album senatorum, t. 2, Senatorowie epoki Sewerów (193–235 r. n.e.). Studium prozopograficzne, Szczecin.
85.Okoń 2021: D. Okoń, Gens Vettia in the Age of the Principate: C. Vettius Sabinianus Iulius Hospes and C. Vettius Gratus Atticus Sabinianus – cursus honorum et matrimonia, [w:] red. K. Balbuza, M. Duch, Z. Kaczmarek, K. Królczyk, A. Tatarkiewicz, ANTIQUITAS AETERNA. Classical Studies Dedicated to Leszek Mrozewicz on His 70th Birthday, Wiesbaden, s. 259–270.
86.Okoń 2022: D. Okoń, Legionary legates in Britain (some remarks on the division of province). The cursus honorum of senators at the turn of the 2nd and 3rd century in the light of modern reaserches, Eos 109, 2022, s. 89–114.
87.PIR1: Prosopographia Imperii Romani saec. I, II, III, red. H. Dessau, E. Klebs, P. v. Rohden, Berlin 1897–1898 (editio prima).
88.PIR2: Prosopographia Imperii Romani saec. I, II, III, red. E. Groag, A. Stein, L. Petersen, K. Wachtel, W. Eck, M. Heil, J. Heinrichs, Berlin 1933–2015 (editio altera).
89.Pflaum 1948: H.-G. Pflaum, Le Marbre de Thorigny, Paris.
90.Pflaum 1957: H.-G. Pflaum, A propos de la date de création de la province de Numidie, Libyca, 5, 1957, s. 61–75.
91.Pflaum 1960–61: H.-G. Pflaum, Les carrières procuratoriennes équestres sous le Haut-Empire romain, t. I–III, Paris.
92.Pflaum 1978: H.-G. Pflaum, Les fastes de la province de Narbonnaise, Paris.
93.Şahin 1999: S. Şahin, Inschriften von Perge I. Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien, t. 54, Bonn.
94.Saller 1982: R.P. Saller, Personal Patronage under the Early Empire, Cambridge.
95.Saxer 1967: R. Saxer, Untersuchungen zu den Vexillationen des römischen Kaiserheeres von Augustus bis Diokletian, Köln–Graz.
96.Settipani 2000: C. Settipani, Continuité gentilice et continuité familiale dans les familles sénatoriales romaines à l’ époque impériale, Oxford.
97.Smith 1979: R.E. Smith, Dux, praepositus, Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik 36, 1979, s. 263–278.
98.Speidel 1973: M. Speidel, The singulares of Africa and the establishment of Numidia as a province, Historia 22, 1, 1973, s. 125–127.
99.Syme 1957: R. Syme, The friend of Tacitus, Journal of Roman Studies 47, 1957, s. 131– 135 = Ten studies in Tacitus, Oxford 1970.
100.Syme 1958: R. Syme, Tacitus, Oxford.
101.Syme 1981: R. Syme, Governors dying in Syria, Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik 41, 1981, s. 125–144.
102.Syme 1988: R. Syme, The career of Arrian, Roman Papers, t. IV, Oxford, s. 21–49 = The Career of Arrian, Harvard Studies in Classical Philology 86, 1982, s. 171–211.
103.Syvänne 2016: I. Syvänne, Military History of Late Rome 284–361, Barnsley.
104.Thomasson 1960: B.E. Thomasson: Die Statthalter der römischen Provinzen Nordafrikas von Augustus bis Diocletianus, Lund.
105.Thomasson 1984: B.E. Thomasson, Laterculi praesidum, t. I, Lund–Arlöv.
106.Thomasson 1996: B.E. Thomasson, Fasti africani. Senatorische und ritterliche Amtsträger in den römischen Provinzen Nordafrikas von Augustus bis Diokletian, Stockholm.
107.Thomasson 2009: B.E. Thomasson, Laterculi praesidum, vol. I ex parte retractatum, Göteborg.
108.Zehetner 2015: S. Zehetner, The Equites Legionis and the Roman Cavalry, Journal of Ancient History and Archeology, 2/3, 2015, s. 17–24.
109.Ziółkowski 2009: A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa.