Studia Maritima


ISSN: 0137-3587     eISSN: 2353-303X    OAI    DOI: 10.18276/sm.2017.30-03
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS

Lista wydań / Vol. 30 2017
„NASZA PRZYSZŁOŚĆ LEŻY NA MORZU”. WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE UWARUNKOWANIA ROZBUDOWY FLOTY NIEMIECKIEJ W LATACH 1898–1912

Autorzy: Piotr Szlanta
Instytut Historyczny, Uniwersytet Warszawski
Słowa kluczowe: Wilhelm II Alfred von Tirpitz Niemcy Wielka Brytania flota wyścig zbrojeń morskich pierwsza wojna światowa
Data publikacji całości:2017
Liczba stron:27 (41-67)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Od momentu wstąpienia na tron w czerwcu 1888 roku cesarz Wilhelm II dążył do rozbudowy potencjału morskiego Niemiec jako integralnej części tzw. Weltpolitik (polityki światowej). Uznawał on przekształcenie Niemiec w mocarstwo morskie za jeden z kluczowych celów swego panowania. W jego ocenie nowa flota powinna spełniać wiele istotnych funkcji, m.in. poprawić międzynarodową pozycję Niemiec, uczynić z nich atrakcyjnego sojusznika i ułatwić pozyskanie nowych zdobyczy kolonialnych. Dodatkowo była potrzebna do ochrony handlu zamorskiego i szlaków komunikacyjnych z niemieckimi koloniami. Duma z nowej, potężnej floty miała pomóc w unifikacji społeczeństwa niemieckiego i przyczynić się do zwalczenia wśród klasy robotniczej wpływów podważającej polityczne i społeczne status quo socjaldemokracji. W aspekcie ekonomicznym zakrojony na szeroką skalę program zbrojeń morskich przyczynić się miał do poprawy sytuacji ekonomicznej w Niemczech, dając ważny impuls do rozwoju nowoczesnych gałęzi przemysłu i stymulując wzrost zatrudnienia. Aby przekonać niemiecką opinię publiczną do konieczności zbrojeń morskich, rząd niemiecki zainicjował bezprecedensową, nowoczesną kampanię propagandową. Kluczową postacią całego projektu stał się nominowany w 1897 roku na stanowisko sekretarza stanu w Urzędzie ds. Marynarki Alfred von Tirpitz. Opracował on tzw. koncepcję ryzyka. W jego ocenie Niemcy powinny posiadać flotę na tyle silną, aby odstraszyć potencjalnego agresora. Głównie dzięki jego wysiłkom Reichstag w 1898 roku przegłosował ustawę morską. W kolejnych latach, aż do 1912 roku, była ona aż czterokrotnie nowelizowana. Pokładane w projekcie nadzieje nie zostały spełnione. Zamiast wzmocnić pozycję międzynarodową Niemiec, program rozbudowy floty doprowadził do ich izolacji w gronie wielkich mocarstw. Zwłaszcza brytyjscy politycy i opinia publiczna byli przekonani, że stacjonująca na stałe w bazach nad Morzem Północnym niemiecka flota była budowana tylko w jednym celu, a mianowicie po to, aby zagrozić brytyjskiej dominacji na morzach i przygotować ewentualną inwazję. Wielka Brytania była zdeterminowana do zachowania swojej przewagi morskiej, którą uznawała za niezbędny warunek obrony Wysp Brytyjskich i utrzymania rozległego imperium kolonialnego. Brytyjczycy bezskutecznie próbowali wypracować kompromis z Niemcami w tej kwestii. Jednak cesarz Wilhelm II był zdecydowany, by nie pozwolić na jakąkolwiek obcą ingerencję w program budowy floty. Ostatnią próbą znalezienia kompromisu była nieudana misja lorda Richarda Haldane w Niemczech, podjęta w lutym 1912 roku. Wielkiej Brytanii nie pozostał zatem inny wybór niż zacieśnienie swych politycznych i wojskowych więzi z państwami uznawanymi dotąd za potencjalnych wrogów, czyli z Francją i Rosją. Koszty programu bardzo obciążyły niemiecki budżet, czyniąc koniecznymi reformy finansowe i wprowadzenie nowych podatków. Podczas pierwszej wojny światowej niemiecka flota pancerna nie odegrała znaczącej roli w operacjach wojskowych, a po jej zakończeniu została wydana zwycięzcom.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Bethman Hollweg, Theobald von. Betrachtungen zum Weltkriege, t. I. Berlin: Hobbing, 1919.
2.British Documents on the Origins of the War 1898–1914, red. George P. Gooch, Harold Temperley, t. I–XI. London: His Majesty’s Stationery Office, 1927–1938.
3.Bülow, Bernhard von. Denkwürdigkeiten, t. I–IV. Berlin: Ullstein, 1930.
4.Canis, Konrad. Der Weg in den Abgrund. Deutsche Außenpolitik 1902–1914. Paderborn: Schöningh, 2011.
5.Canis, Konrad. Von Bismarck zur Weltpolitik. Deutsche Außenpolitik 1890–1902. Berlin: Akademie Verlag, 1997.
6.Cecil, Lamar. Wilhelm II, t. I–II. Chapel Hill–London: University of North Carolina Press, 1996.
7.Denkwürdigkeiten des Fürsten Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst, red. Friedrich Curtis, t. I–II. Stuttgart–Leipzig: Deutsche Verl.-Anst., 1906.
8.Die Reden Kaiser Wilhelms II, red. Bogdan Krieger, t. I–IV. Leipzig: Reclam, 1913.
9.Epkenhans, Michael. „«Mund halten und Schiffe bauen?» Stapelläufe: Monarchische Repräsentation, politische Legitimation und öffentliches Fest”. W: Das politische Zeremoniell im Deutschen Kaiserreich 1871–1918, red. Andreas Biefang, Michael Epkenhans, Klaus Tenfelde, 189–203. Düsseldorf: Droste, 2008.
10.Epkenhans, Michael. „Wilhelm II and ‘his’ navy 1888–1918”. W: The Kaiser. New Research on Wilhelm II’s Role in Imperial Germany, red. Annika Mombauer, Wilhelm Deist, 12–36. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
11.Fröhlich, Michael. Imperialismus. Deutsche Kolonial- und Weltpolitik 1880 bis 1914. München: DTV, 1997.
12.Geppert, Dominik. Pressekriege. Öffentlichkeit und Diplomatie in den deutsch-britischen Beziehungen 1896–1912. München: Oldenburg 2007.
13.Große Politik der Europäischen Kabinette, red. Johannes Lepsius, Albrecht Mendelssohn-Bartholdy, Friedrich Thimme, t. I–XL. Berlin: Dt. Verl.-Ges. für Politik und Geschichte, 1922–1927.
14.Hildebrand, Klaus. Das vergangene Reich. Deutsche Außenpolitik von Bismarck bis Hitler 1871–1945. Stuttgart: DTV, 1995.
15.Joll, James, Gordon Martel. Przyczyny wybuchu pierwszej wojny światowej. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008.
16.Kennedy, Paul M. The Rise of Anglo-German Antagonism 1860–1914. London: Allen & Unwin, 1980.
17.König, Wolfgang. Wilhelm II und die Moderne. Der Kaiser und die technisch-industrielle Welt. Paderborn: Schöningh, 2007.
18.Krockow, Christian Graf von. Niemcy. Ostatnie sto lat. Warszawa: Volumen, 1997.
19.Massie, Robert K. Dreadnought. Brytania, Niemcy i nadejście Wielkiej Wojny, t. I–II. Gdańsk: Finna, 2004.
20.Mommsen, Wolfgang J. Grossmachtstellung und Weltpolitik. Die Außenpolitik des Deutschen Reiches 1870 bis 1914. Frankfurt am Main: Ullstein, 1993.
21.Obst, Michael A. „Einer nur ist Herr im Reiche”. Kaiser Wilhelm II. als politische Redner. Paderborn: Schöningh, 2010.
22.Petzold, Dominik. Der Kaiser und das Kino. Herrschaftsinszenierung, Populärkultur und Filmpropaganda im Wilhelminischen Zeitalter. Paderborn: Schöningh, 2012.
23.Reden des Kaisers. Ansprachen, Predigten und Trinksprüche Wilhelms II., red. Ernst Johann. München: DTV, 1977.
24.Reinermann, Lothar. Der Kaiser in England. Wilhelm II. und sein Bild in der britischen Öffentlichkeit. Paderborn: Schöningh, 2001.
25.Röhl, John C.G. Wilhelm II. Der Aufbau der persönlichen Monarchie 1888–1900.München: Beck, 2001.
26.Röhl, John C.G. Wilhelm II. Der Weg in den Abgrund 1900–1941. München: Beck, 2008.
27.Szlanta, Piotr. „Konflikty marokańskie 1905–1910”. W: Konflikty kolonialne i postkolonialne w Afryce i Azji 1869–2006, red. Piotr Ostaszewski, 124–137. Warszawa: Książka i Wiedza, 2006.
28.The Holstein Papers, red. Norman Rich, Max Henry Fisher, t. I–IV. Cambridge: Cambridge University Press, 1955–1963.
29.Tirpitz, Alfred von. Der Aufbau der deutschen Weltmacht. Stuttgart–Berlin: Cotta 1924.
30.Tirpitz, Alfred von. Wspomnienia. Warszawa: Bellona, 1997.
31.Wilderotter, Hans. „«Unser Zukunft Liegt auf dem Wasser». Das Schiff als Metapher und die Flotte als Symbol der Politik des wilhelminischen Kaiserreiches”. W: Der letzte Kaiser Wilhelm II. im Exil, red. Hans Wilderotter, Klaus-Dieter Pohl, 55–78. Berlin: Bertelsmann, 1991.