Abstrakt
Badania archeologiczne nadbałtyckich miast należących w średniowieczu do Hanzy
rozpoczęto na większą skalę dopiero w latach 80. XX wieku. Odkrywane w ich trakcie
źródła pozwalają postawić tezę o istnieniu wspólnoty kulturowej mieszczan południowego
wybrzeża Bałtyku w XIII–XV wieku. W artykule, na wybranych przykładach różnych
elementów kultury materialnej dobrze czytelnych w źródłach archeologicznych, podjęto
próbę wykazania podobieństw istniejących w odległych od siebie miastach nadbałtyckich
w różnych sferach życia mieszczan. Analizę przeprowadzono w odniesieniu do:
budownictwa – na przykładzie tzw. kamienic sieniowych, które w XIV wieku stały się
wspólnym dla wielu miast nadbałtyckich elementem krajobrazu kulturowego; zestawów
naczyń stołowych – na przykładzie popularnych w tej części Europy dzbanów kamionkowych
oraz czerwonych naczyń szkliwionych, jak również dewocjonaliów religijnych
– na przykładzie znaków pielgrzymich, wskazujących na istnienie wyraźnych preferencji
w wyborze celów pielgrzymek, koncentrujących się na ponadregionalnych sanktuariach
pielgrzymkowych położonych w niemieckim kręgu kulturowym, zwłaszcza w rejonie
nadreńsko-nadmozańskim.
Przyczyny wytworzenia wspólnoty kulturowej miast upatrywane są w podobnych
uwarunkowaniach prawnych i gospodarczych ich rozwoju, podobnym pochodzeniu kulturowo-
etnicznym dominującej części mieszczan, wywodzących się z terenów niemieckich,
jak też w intensywnych kontaktach handlowych, których skutkiem była przecież
nie tylko wymiana towarów, ale również idei.
