Studia Maritima

ISSN: 0137-3587     eISSN: 2353-303X    OAI    DOI: 10.18276/sm.2015.28-10
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS

Liste der Ausgaben / Vol. 28 2015
Tranzyt czechosłowacki w portach ujścia Odry po II wojnie światowej.

Autoren: Ryszard Techman
Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie
Schlüsselbegriffe: kontakty polsko-czechosłowackie tranzyt towarów czechosłowackich przez port szczeciński okres PRL
Data publikacji całości:2015
Seitenanzahl:46 (229-274)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

Dla Czechosłowacji, państwa pozbawionego dostępu do morza, naturalną drogą wyjścia na Bałtyk była Odra i Szczecin. W okresie międzywojennym XX w. kraj nad Wełtawą, mimo otrzymania w traktacie wersalskim prawa do własnej strefy wolnocłowej w porcie szczecińskim oraz pozyskania na jego podstawie taboru rzecznego, nie wykorzystał w pełni szlaku odrzańskiego. Splot różnorakich czynników spowodował, że Praga skierowała ekspansję handlową i tranzytową na porty Morza Północnego i Morza Śródziemnomorskiego, a zwłaszcza na Hamburg. II wojna światowa przyniosła zmiany w politycznej i gospodarczej sytuacji Polski i Czechosłowacji. W wyniku przesunięć terytorialnych część dotychczasowych ziem niemieckich i Odra na zdecydowanej większości biegu znalazły się w granicach państwa polskiego. Zażegnanie konfliktu granicznego i względna normalizacja stosunków między obu państwami skutkowały podpisaniem układu o przyjaźni i wzajemnej pomocy z 10 marca 1947 r. oraz późniejszej (4 lipca tego roku) konwencji o zapewnieniu współpracy gospodarczej. Ważną jej część stanowił układ komunikacyjny, który zapewniał Czechosłowacji wolny obszar celny w porcie szczecińskim oraz uprzywilejowaną pozycję w żegludze odrzańskiej. Umożliwiał także korzystanie z polskich portów morskich przez czechosłowacką flotę handlową na takich samych warunkach, jakim podlegały polskie jednostki pływające. Następstwem układu komunikacyjnego była umowa między Czechosłowacją a Polską o dzierżawie terenów w porcie szczecińskim, zawarta 15 lipca 1949 r. Na jej mocy państwo znad Wełtawy otrzymało do własnej eksploatacji nabrzeże z przyległym terenem (300 m dł. i 100 m szer.). Dla wykorzystania odrzańskiego szlaku transportowego została powołana (12 maja 1948 r.) „Czechosłowacka Żegluga na Odrze”, z siedzibą we Wrocławiu i oddziałem w Szczecinie. Natomiast spedycję tranzytu czechosłowackiego przechodzącego przez porty polskie zmonopolizowała w końcu lat 40. XX w. spółka z o.o. „Spedrapid” w Gdyni (z oddziałami w Gdańsku i Szczecinie), której kapitał oraz władze stanowiły firmy polskie i czechosłowackie. Po kilku zaledwie latach eksploatacji własnego rejonu przeładunkowego w porcie szczecińskim oraz przedsiębiorstwa armatorskiego na Odrze, które okazały się wyjątkowo nierentowne, Praga zrezygnowała ze względów ekonomicznych z ich utrzymywania. Nowy układ komunikacyjny między Polską a Czechosłowacją, zawarty 13 stycznia 1956 r., kładł kres istnieniu obcego obszaru portowego w Szczecinie oraz odrzańskiej spółki żeglugowej. Co istotne, zniesienie obu agend nie tylko nie doprowadziło do spadku obrotów tranzytowych idących przez Szczecin, ale przeciwnie – przyniosło ich wzrost. Szczecin odgrywał w następnych dekadach ważną rolę dla czechosłowackiego handlu zagranicznego. Nadodrzańskie miasto stało się wkrótce największym portem tranzytowym południowego sąsiada Polski, odbierając w 1958 r. palmę pierwszeństwa Hamburgowi. Szczeciński armator – Polska Żegluga Morska – znajdował się w czołówce przewoźników w eksporcie-imporcie ładunków czechosłowackich. Kraj znad Wełtawy korzystał także z produkcji szczecińskiego przemysłu okrętowego, skąd pochodziła część statków jego narodowego armatora. Wskazać również należy udział szkolnictwa morskiego Szczecina w przygotowaniu kadr oficerskich wspomnianego przedsiębiorstwa państwowego „Czechosłowacka Żegluga Morska”. Próby silniejszego związania organizacyjno- kapitałowego południowego sąsiada Polski z gospodarką morską Szczecina, podejmowane w latach 60., 70. i 80., nie przyniosły jednak pozytywnego rezultatu.
herunterladen

Artikeldatei

Bibliographie

1.Beister K., Geneza czechosłowackiej strefy wolnocłowej w Szczecinie, „Przegląd Komunikacyjny” 1949, nr 6.
2.Bellwon A., Letke K., O racjonalny podział tranzytu pomiędzy porty polskie, „Technika i Gospodarka Morska” 1960, nr 11.
3.Dobrzycki E., Polska Żegluga Morska. Studium historyczno-gospodarcze na tle floty krajowej i tendencji występujących w żegludze światowej, Szczecin 1974.
4.Dopierała B., Powiązania Szczecina z Czechosłowacją w dwudziestoleciu międzywojennym, „Przegląd Zachodni” 1961, nr 2.
5.Dopierała B., Zarys dziejów Odry, [w:] Odra i Nadodrze, Warszawa 1976.
6.Hutnikiewicz A., Szczecin w polskiej polityce morskiej w latach 1945–1950, Szczecin 1991.
7.Hutnikiewicz A., Szczecin w stosunkach polsko-czechosłowackich 1945–1950, [w:] Historia lux veritatis, Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Zdzisławowi
8.Chmielewskiemu z okazji 60. rocznicy urodzin, Szczecin 2002.
9.Jankowski L., Tranzyt przez polskie porty morskie i jego warunki rozwojowe, „Technika i Gospodarka Morska” 1957, nr 3.
10.Jastrzębowski W., Rejon czechosłowacki w Szczecinie, „Gospodarka Morska” 1949, z. 3.
11.Kamiński M.K., Polsko-czechosłowackie stosunki polityczne 1945–1948, Warszawa 1990.
12.Kořalková K., Československo-polské vztahy 1945–1961, Praha 1962.
13.Kulíková L., Československo-polské hospodářské styky před uzavřením spojenecké smlouvy (kvĕten 1945–březen 1947), „Slovanské Historické Studie” 1992, č. 18.
14.Letke K., 25 lat polsko-czechosłowackiej spółki spedycyjnej „Spedrapid”, „Technika i Gospodarska Morska” 1974, nr 2.
15.Marczak T., Granica zachodnia w polskiej polityce zagranicznej w latach 1944–1950, Wrocław 1995.
16.Mazur E., Obroty tranzytowe portu szczecińskiego w latach 1951–1973, „Czasopismo Geograficzne” 1975, z. 3. Morski rocznik statystyczny, Gdynia 1960.
17.Port szczeciński. Dzieje i rozwój do 1970 r., red. B. Dziedziul, Warszawa–Poznań 1975.
18.Salmonowicz H., Morskie porty handlowe w Szczecinie i Świnoujściu, [w:] 50 lat polskiej gospodarki morskiej na Pomorzu Zachodnim, red. I. Dunin-Kwinta, J. Stanielewicz, Szczecin 1995.
19.Silberbach S., 15 lat portu Rostock, „Technika i Gospodarka Morska” 1975, nr 9.
20.Skodlarski J., Procesy integracyjne w polsko-czechosłowackich stosunkach gospodarczych (1947–1949), Acta Universitatis Lodziensis, „Nauki Ekonomiczne i Socjologiczne” 1979, seria III, nr 39.
21.Šlampa O., Drogi i kierunki handlu morskiego Czechosłowacji, „Technika i Gospodarka Morska” 1962, nr 11.
22.Stan i perspektywy tranzytu przedmiotem obrad Sejmowej Komisji Współpracy Gospodarczej z Zagranicą, „Technika i Gospodarka Morska” 1989, nr 2.
23.Stanielewicz J., Tranzyt jako czynnik rozwoju zespołu portowego Szczecin–Świnoujście, „Technika i Gospodarka Morska” 1988, nr 6.
24.Stanielewicz J., Udział i rola ładunków tranzytowych w obrotach portu szczecińskiego od połowy XIX wieku, „Przegląd Zachodniopomorski” 1988, z. 1/2.
25.Švarc B., Czechosłowacka żegluga śródlądowa na obszarze Europy Środkowej, „Technika i Gospodarka Morska” 1974, nr 12.
26.Szczepańska A., Rejon czechosłowacki w porcie szczecińskim w latach 1949–1956, „Przegląd Zachodniopomorski” 2006, z. 3.
27.Szczepańska A., Warszawa–Praga 1948–1968. Od nakazanej przyjaźni do kryzysu, Szczecin 2011.
28.Szmuniewski M., Wendt J.A., Tranzyt a geopolityka w portach Gdańska i Gdyni w latach 1989–2007, „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego” 2012, z. 49.
29.Szwankowski S.A., Tubielewicz A., Perspektywy rozwoju tranzytu czechosłowackiego w łańcuchu lądowo-morskim przez porty polskie, „Technika i Gospodarka Morska” 1989, nr 10.
30.Techman R., Szczecin w aktach polskiej służby dyplomatycznej 1945–1950, [w:] 50 lat Polski na Pomorzu Zachodnim. Polityka – społeczeństwo – kultura. Materiały z sesji naukowej (19–20 maja 1995), red. K. Kozłowski, E. Włodarczyk, Szczecin 1996.
31.Techman R., Kalendarium morskie Szczecina. Rok 1947, „Przegląd Zachodniopomorski” 2002, z. 2.
32.Techman R., Kalendarium morskie Szczecina. Rok 1948, „Przegląd Zachodniopomorski” 2003, z. 3.
33.Techman R., O sytuacji czechosłowackich przedsiębiorstw morskich w Polsce w połowie lat 50. XX w., „Teki Archiwalne”, seria nowa 2006, t. 9 (31).
34.Wronka J., Polskie usługi tranzytowe – stan obecny i perspektywy rozwoju, [w:] II Sejmik Morski. Szczecin 22–24 maja 1986, Warszawa 1987.
35.Zintel J., Układ komunikacyjny polsko-czechosłowacki, „Gospodarka Morska” 1948, nr 1.