Studia Językoznawcze

synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

ISSN: 1730-4180     eISSN: 2353-3161    OAI    DOI: 10.18276/sj.2019.18-12
CC BY-SA   Open Access   ERIH PLUS

Lista wydań / t. 18, 2019
O znaczeniu i formie zwrotu wycierać sobie gębę kimś, czymś we współczesnej polszczyźnie

Autorzy: Jolanta Ignatowicz-Skowrońska ORCID
Uniwersytet Szczeciński, Szczecin
Słowa kluczowe: frazeologia wariant frazeologiczny semantyka
Data publikacji całości:2019
Liczba stron:12 (179-190)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Przedmiotem analizy jest pochodzący z XVI wieku wariantywny zwrot wycierać sobie gębę kimś, czymś, który we współczesnych słownikach normatywnych rejestrowany jest jako wycierać sobie gębę, buzię, mordę kimś, czymś ‘mówić o kimś, o czymś źle, niepochlebnie, bez należytego szacunku, ze zbytnią poufałością; obmawiać, oczerniać kogoś’. Badania prowadzone ma materiałach Narodowego Korpusu Języka Polskiego IPI PAN pokazały, że wariancja związku dotyczy nie trzech, a siedmiu komponentów nominalnych: gęba, buzia, usta, twarz, pysk, morda i ryj. Zmniejszyła się natomiast liczba schematów walencyjnych, które w tekstach współczesnej polszczyzny związek realizuje, a mianowicie ktoś + wyciera sobie gębę + kim i ktoś + wyciera sobie gębę + czym. Analizowany zwrot zyskał również we współczesnej polszczyźnie nowe znaczenie, czego słowniki normatywne nie zauważyły, a co odnotował jedynie nienormatywny internetowy Wielki słownik języka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego. Jest nim treść ‘mówić dużo o kimś lub o czymś, m.in. dla osiągnięcia jakichś korzyści’. Znaczenie nowe – jak pokazały badania – jest dominujące, znaczenie stare, choć rzadsze, wciąż jest w tekstach współczesnej polszczyzny aktualizowane. Jest ono typowe dla kontekstów, w których zwrot jest realizowany w postaci ktoś + wyciera sobie gębę + kim.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Bąba, Stanisław. Frazeologia polska. Studia i szkice. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2009.
2.Bąba, Stanisław, Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1989.
3.Bąba, Stanisław. „Warianty zwrotu gębę sobie kimś (czymś) wycierać”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”. Sectio FF Philologiae, 6 (1988).
4.Chlebda, Wojciech. „Frazeologia”. W: Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, red. nauk. Stanisław Gajda. Opole: Uniwersytet Opolski, Instytut Filologii Polskiej, 2001, 178–206.
5.Lewicki, Andrzej Maria, Anna Pajdzińska, Bożena Rejakowa. Z zagadnień frazeologii. Problemy leksykograficzne. Warszawa: PWN, 1987.