Przegląd Zachodniopomorski


ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2019.4-11
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / z. 4 2019
The influence of maps and plans created in the 1620s in the Netherlands on the development of military concepts in the Polish-Lithuanian Commonwealth
(Wpływ map i planów powstałych w latach 20. XVII w. w Niderlandach na rozwój koncepcji wojskowych w Rzeczypospolitej szlacheckiej)

Autorzy: Karol Łopatecki
Słowa kluczowe: wojna trzydziestoletnia Pomorze Gryfici
Data publikacji całości:2019
Liczba stron:31 (253-283)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Artykuł analizuje wpływ map i planów dotyczących działań wojskowych w Niderlandach w latach 20. XVII stulecia na modernizację i reformy sztuki wojennej w Rzeczypospolitej szlacheckiej. Przeprowadzono w niej analizę, która prowadzi do konstatacji, że źródłem wiedzy taktycznej, operacyjnej i strategicznej były źródła kartograficzne docierające do ziem Rzeczypospolitej. Najczęściej przywoziły je osoby, które wyjeżdżały z Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego na Zachód w celach edukacyjnych i zarobkowych, a następnie wracały do ojczyzny. Ustalono, że magnat powracający z podróży przywoził od kilkunastu do kilkudziesięciu rycin i własnoręcznych rysunków planów oblężeń i fortyfikacji. Rozpowszechnioną formą było dostarczanie map do korespondencji. Źródła kartograficzne miały pomóc w ocenie podejmowanych działań militarnych i pozwalały odbiorcom „na bieżąco” obserwować konflikty europejskie. Dzięki podróży królewicza Władysława Wazy po Europie w latach 1624–1625 ukształtował się wzorzec pobierania „nauk wojskowych” nie tylko na uniwersytetach ale i obozach wojskowych w Niderlandach. Ukazana została również rola Krzysztofa Arciszewskiego – klienta hetmana polnego litewskiego, który dostarczał Krzysztofowi Radziwiłłowi liczne, powstałe w Niderlandach mapy i plany. Zaakcentowano również analogiczny kontekst wyprawy edukacyjnej Janusza Radziwiłła oraz Krzysztofa Michała i Kazimierza Lwa Sapiehów.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Archives:
2.Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłów:
3.dz. IV, sygn. 1a, 297, 309.
4.dz. V, sygn. 190, 4560/II.
5.dz. XXVI, sygn. 45.
6.Biblioteca Apostolica Vaticana, Stamp. Barb. X.I.80.
7.Biblioteka Polska w Paryżu, rkps. 56/36.
8.Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego, Berol. Ms. Slaver. Fol. 5.
9.Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, rkps. 1954.
10.Bibliothèque nationale de France, GE DD-628 (75RES)
11.Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka (Vilnius), f. 139, nr 3348.
12.Rijksmuseum Amsterdam:
13.RP-P-OB-80.138; http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.448716.
14.RP-P-AO-16-110; http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.392440.
15.RP-P-OB-81.097; http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.458712.
16.RP-P-OB-78.785-395; http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.442293.
17.RP-P-AO-16-111; http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.363727.
18.Svenska Riksarkivet (Sztokholm):
19.Skoklostersamlingen, E 8600.
20.Riksarkivet (Sztokholm), Extreanea IX Polen, 120.
21.Uppsala universitetsbibliotek, Ms E 369.
22.Львівска Наукова Бібліотека НАН України ім. В.Стефаника, f. 103:
23.IV/2, IV/5, IV/51, IV/58, IV/61, IV/63, V/32, V/97, V/114, V/122, V/125, V/133, VI/40, VI/48
24.Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі (г. Мінск), f. 694, op. 1, no. 287.
25.Printed Sources:
26.Diariusz kampanii smoleńskiej Władysława IV 1633–1634, ed. M. Nagielski, Warszawa 2006.
27.Gheyn J. de, The renaissance drill book, ed. D.J. Blackmore, London 2003.
28.Hallenberg J., Svea rikes historia under Konung Gustav den Stores regering, vol. 4, Stockholm 1794.
29.Hugo H., Obsidio Bredana armis Philippi IV. auspiciis Isabellae ductu Ambr. Spinolae perfecta, Antverpiae 1626.
30.Naronowicz-Naroński J., Budownictwo wojenne, ed. T.M. Nowak, Oświęcim 2016.
31.Noue guerre di Fiandra dalli 21 luglio 1624 sino alli 25 d’Agosto 1625, Venetia 1627.
32.Podróż królewicza Władysława Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1624–1625 w świetle ówczesnych relacji, ed. A. Przyboś, Kraków 1977.
33.Radziwiłł A.S., Pamiętnik o dziejach w Polsce, vol. 2: 1637–1646, trans. A. Przyboś, R. Żelewski, Warszawa 1980.
34.Thausing M., Livre d’esquisses de Jacques Callot, dans la collection Albertine à Vienne, Wien 1880.
35.Analysis:
36.Alexandrowicz S., Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, Warszawa 2012.
37.Alexandrowicz S., Łuczyński J., Skrycki R., Historia kartografii ziem polskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2017.
38.Augustyniak U., W służbie hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640), Warszawa 2004.
39.Barber P., “Procure as many as you can and send them over”: Cartographic Espionage and Cartographic Gifts in International Relations, 1460–1760, in: Diplomacy and Early Modern Culture, eds. R. Adams, R. Cox, Basingstoke 2011, pp. 13–29.
40.Cauwer de P., Tranen van bloed. Het beleg van ’s-Hertogenbosch en de oorlog in de Nederlanden. 1629, Amsterdam 2008.
41.Chachaj M., Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku, Lublin 1995.
42.Chrościcki J.A., Sztuka i polityka: funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów, 1587–1668, Warszawa 1983.
43.Chrościcki J.A., Wizerunki królewicza Władysława Zygmunta Wazy z podróży (1624–1625), “Rocznik Historii Sztuki” 1988, no. 17, pp. 211–218.
44.Dybaś B., Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998.
45.Fitych T., Personel i organizacja nuncjatury Giovanniego Battisty Lancellottiego 31-szego posła apostolskiego w Polsce (1622–1627), “Saeculum Christianum” 2001, no. 8/1, pp. 41–80.
46.Folkierski W., Ślady podróży flandryjskiej królewicza Władysława (1624) w teatrze Calderona, “Pamiętnik Literacki” 1935, no. 32, pp. 110–118.
47.Fruin R., Tien jaren uit den Tachtigjarigen Oorlog 1588–1598, Den Haag 1899.
48.Gawron P., Finansowanie oraz zaopatrzenie armii polsko-litewskiej w czasie wojny smoleńskiej, in: Historia na źródłach oparta. Studia ofiarowane Profesorowi Tadeuszowi Srogoszowi w 65. rocznicę urodzin, ed. A. Stroynowski, Częstochowa 2017, pp. 199–213.
49.Groof B. De, A noble courtier and a gentelman warrior: Some aspects of the creation of the Spinola image, in: Narratives of Low Countries History and Culture: Reframing the Past, eds. J. Fenoulhet, L. Gilbert, U. Tiedau, London 2016, pp. 26–34.
50.Gudde C.J., ’s-Hertogenbosch. Geschiedenis van vesting en forten, ’s-Hertogenbosch 1974.
51.Guthrie W.P., The Later Thirty Years War: From the Battle of Wittstock to the Treaty of Westphalia, London 2003.
52.Helmers H., Cartography, War Correspondence and News Publishing: The Early Career of Nicolaes van Geelkercken, 1610–1630, in: News Networks in Early Modern Europe, eds. J. Raymond, N. Moxham, Leiden–Boston 2016, pp. 350–374.
53.Jarczykowa M., Książka i literatura w kręgu Radziwiłłów birżańskich w pierwszej połowie XVII wieku, Katowice 1995.
54.Keuning J., Nicolaas Geelkerken, “Imago Mundi” 1954, no. 11/1, pp. 174–177.
55.Kingra M., The Trace Italienne and the Military Revolution during the Eighty Years’ War, 1567–1648, “The Journal of Military History” 1993, no. 3 (57), pp. 431–446.
56.Klinkert Ch.M., Nassau in het nieuws: nieuwsprenten van Maurits van Nassaus militaire ondernemingen uit de periode 1590–1600, Zutphen 2005.
57.Kot S., Polen in Breda in de 17e eeuw., “Jaarboek De Oranjeboom” 1954, no. 7, pp. 91–114.
58.Kot S., Stosunki Polaków z Uniwersytetem Lowańskim (w 500 rocznicę otwarcia Uniwersytetu Lowańskiego), “Minerwa Polska” 1927, no. 1/3, pp. 199–224.
59.Kotłubaj E., Życie Janusza Radziwiłła, Wilno–Witebsk 1859.
60.Kraushar A., Dzieje Krzysztofa z Arciszewa Arciszewskiego, vol. 1, Petersburg 1893.
61.Kupisz D., Smoleńsk 1632–1634, Warszawa 2001.
62.Lawrence D.R., The Complete Soldier: Military Books and Military Culture in Early Stuart England, 1603–1645, Leiden 2009.
63.Lipiński W., Materiały i źródła do wojny smoleńskiej 1632–1634, “Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1930, no. 2, pp. 119–141.
64.Łopatecki K., Pierwszy poetycki traktat wojskowy z mapą – Jana Kunowskiego Odsiecz smoleńska. Wykorzystanie kartografii w działaniach operacyjnych (1616–1617), “Rocznik Lituanistyczny” 2018, no. 4, pp. 41–75.
65.Łopatecki K., Prace kartograficzne wykonane na ziemiach Rzeczypospolitej przez szwedzkich inżynierów wojskowych w XVII stuleciu, “Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 2009, no. 46, pp. 55–80.
66.Nagielski M., Wojsko kwarciane obrońcą granic rzeczypospolitej w latach 1563–1651, in: Dzieje organizacji polskich formacji obrony granic. Od obrony potocznej do II wojny światowej, ed. A. Gosławska-Hrychorczuk, Kętrzyn 2007, pp. 43–62.
67.Nimwegen van O., The Dutch Army and the Military Revolutions, 1588–1688, trans. A. May, Woodbridge 2010.
68.Nowak T., Polski atlas wojskowy z lat 1634–1639, “Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1969, no. 15/2, pp. 13–61.
69.Olszewicz B., Kartografia polska XV–XVIII wieku. Przegląd chronologiczno-bibliograficzny, ed. J. Ostrowski, Warszawa 2004.
70.Olszewicz B., Wzmianki o znaczeniu map w literaturze polskiej XVI wieku, “Acta Universitatis Vratislaviensis” 1963, no. 9, pp. 129–140.
71.Paradowska M., Krzysztof Arciszewski: admirał wojsk holenderskich w Brazylii, Warszawa 2001.
72.Parker G., From the House of Orange to the House of Bush: 400 years of military revolutions, or how to prepare for the next Gulf War, “Military Spectator” 2003, no. 4 (172), pp. 177–193.
73.Parker G., Od domu orańskiego do domu Bushów: czterysta lat „rewolucji militarnej”, trans. M. Kopczyński, “Przegląd Historyczny” 2005, no. 2 (96), pp. 217–243.
74.Parrot D., The Utility of Fortifications in Early Modern Europe: Italian Princes and Their Citadels, 1540–1640, “War in History” 2000, no. 7/2, pp. 127–153.
75.Pernal A.B., Two newly-discovered secenteenth-century manuscript maps of Ukraine, in: Od Kijowa do Rzymu. Z dziejów stosunków Rzeczypospolitej ze Stolicą Apostolską i Ukrainą, eds. M.R. Drozdowski, W. Walczak, K. Wiszowata-Walczak, Białystok 2012, pp. 983–999.
76.[Pienskoj W.W.] Пенской В.В., Попытка военных реформ в России начала XVII века, “Вопросы истории” 2003, no. 11, pp. 127–138.
77.Plewczyński M., Żołnierz jazdy obrony potocznej za czasów Zygmunta Augusta. Studia nad zawodem wojskowym w XVI w., Warszawa 1985.
78.Polskie tradycje wojskowe. Tradycje walk obronnych z najazdami Niemców, Krzyżaków, Szwedów, Turków i Tatarów, vol. 1, ed. J. Sikorski, Warszawa 1990.
79.Przyboś A., Wstęp, in: Podróż królewicza Władysława Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1624–1625 w świetle ówczesnych relacji, ed. A. Przyboś, Kraków 1977, pp. 7–36.
80.Rogg M., Die Kriegsordnung Albrechts des Älteren von Brandenburg, Herzog in Preussen, in: Die Kriegsordnung des Markgrafen zu Brandenburg Ansbach und Herzogs zu Preussen Albrecht des Älteren – Königsberg 1555, eds. H.J. Bömelburg, B. Chiari, M. Thomae, Braunschweig 2006, pp. 19–27.
81.Roose J.P., De belegering van Breda door Spinola 1624–1625, [Alphen aan den Rijn] 2005.
82.Sokołowski M., Z powodu portretów polskich we Florencyi, tudzież Zygmunta III i Konstancyi jego żony w Pinakotece monachijskiej o malarzach Soutmanie, Rubensie i Callocie, “Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce” 1903, no. 7/3.
83.Sokołowski W., Studia i peregrynacje Janusza i Krzysztofa Radziwiłłów w latach 1595–1603 (model edukacji syna magnackiego na przełomie XVI i XVII w.), “Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1992, no. 35, pp. 3–35.
84.Swart E., “Qualifications, knowledge and courage”: Dutch military engineers, c. 1550-c. 1660, [in:] Military engineers and the development of the Early-Modern European state, ed. B.P. Lenman, Dundee 2013, pp. 47–70.
85.Szmydki R., Wydatki artystyczne dworu Jana Kazimierza w latach 1650–1653, “Roczniki Humanistyczne” 1999, no. 47/4, pp. 193–212.
86.Teodorczyk J., Żygulski Z., Dwugłos o bitwie pod Kircholmem. Historia i ikonografia, “Rocznik Historii Sztuki” 1999, no. 24, pp. 97–130.
87.Tomczak R.T., Podróż młodego magnata do szkół – książę Janusz Radziwiłł w cudzych krajach (1628–1633), in: Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Materiały z badań, część druga, eds. K. Puchowski, J. Orzeł, Warszawa 2018, pp. 125–148.
88.Vosters S.A., La rendición de Bredá en la literatura y el arte de España, London 1973.
89.Werff Y.P.W. van der, Breda in het Nieuws (1618–1625), “Jaarboek De Oranjeboom” 1959, no. 12, pp. 112–118.
90.Wisner H., Lata szkolne Janusza Radziwiłła. Przyczynek do dziejów szkolnictwa kalwińskiego na Litwie w pierwszej połowie XVII wieku, “Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1969, no. 14, pp. 183–194.
91.Wisner H., Rzeczpospolita Wazów, vol. 2: Wojsko Wielkiego Księstwa Litewskiego – dyplomacja – varia, Warszawa 2004.
92.Wisner H., Wojsko litewskie 1 połowy XVII wieku, part 2, “Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1976, no. 20, pp. 5–26.
93.Wisner H., Wojsko litewskie 1 połowy XVII wieku, part 3, “Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1978, no. 21, pp. 45–148.
94.[Wolkow M.] Волков Н.А., Оборонительные сооружения Беларуси и Украины середины XVII века на рисунках Абрахама ван Вестерфельда и набросках из архива Радзивиллов в Минске, “Новые материалы по истории фортификации” 2016, no. 2, pp. 40–52.
95.Zachara M., Majewska-Lancholc T., Instrukcja Krzysztofa II Radziwiłła dla syna Janusza, “Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1971, no. 16, pp. 171–184.
96.Ziober A., Po klęsce pod Walmojzą. Korespondencja Lwa Sapiehy z synem Janem Stanisławem z pierwszej połowy 1626 roku, “Wieki Stare i Nowe” 2016, no. 11, pp. 34–47.
97.Zurawski S., New Sources for Jacques Callot’s Map of the Siege of Breda, “Art Bulletin” 1988, no. 4 (70), pp. 621–639.