Przegląd Zachodniopomorski

ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2019.3-01
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / z. 3 2019
Między badawczą rzetelnością a mitem. Tomasz Kantzow (1505 – 1542) - wczesny prekursor nowoczesnej historiografii Pomorza Zachodniego?

Autorzy: Paweł Śliżewski
Słowa kluczowe: historiografia humanistyczna historiografia renesansowa Renesans Pomorze Zachodnie historia historiografii ideologia historyczna
Data publikacji całości:2019
Liczba stron:26 (5-30)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Artykuł jest refleksją na temat przyjęcia przez szesnastowiecznego historyka pomorskiego Tomasza Kantzowa nowej koncepcji pierwotnego zasiedlenia regionu, wedle której jego pierwszymi mieszkańcami mieli być nie – jak chciała wcześniejsza, średniowiecznej jeszcze proweniencji tradycja - Słowianie, a Germanie. Główna teza, mająca tłumaczyć tę zmianę, sprowadza się do stwierdzenia, że swój wpływ miały tu czynniki związane z przemianami zachodzącymi w ówczesnej historiografii i sposobie myślenia o przeszłości, będące pochodnymi wpływu idei humanizmu i Odrodzenia. Ważną tendencją, uchwytną w lekturze ostatniej wersji kroniki pomorskiej Kantzowa, jest dążenie do konstrukcji możliwie najbardziej wiarygodnego obrazu przeszłości w oparciu o skrupulatne studiowanie źródeł, w przypadku dziejów najdawniejszych, co w ogóle charakterystyczne dla Renesansu, szczególnie tych pochodzących ze starożytności, które, nieznane poprzednim stuleciom, stały się wówczas dostępnymi na szerszą skalę dzięki wynalazkowi druku. Oznaczało to również odrzucenie wielu wcześniejszych, nie znajdujących potwierdzenia w źródłach, legend i mitów. Przyjecie takiego sposobu konstruowania wiedzy o przeszłości stanowiło, co jest dalszą ważną tezą artykułu, milowy krok na drodze do ukonstytuowania się nowoczesnej historiografii i „unaukowienia” dyscypliny. Inną jednak innowacją, związana z epoką, w której żył Tomasz Kantzow, było obudzenie się świadomości narodowej w jej współczesnym sensie oraz z nią związanej perspektywy spojrzenia na dzieje. Ten czynnik również wpływał na pomorskiego kronikarza, skłaniając go ku decyzji o przedstawieniu najdawniejszej przeszłości kraju jako jednoznacznie germańskiej. Jednocześnie jednak dzieło jego widzieć można przede wszystkim jako wyraz patriotyzmu pomorskiego i idei związanych z odrębnością i niepodległością rządzonego przez Gryfitów księstwa, nie przedkładający ponad nie narodowej identyfikacji ich poddanych. Tym samym Kantzow ukazuje się nam jako kolejny przedstawiciel tradycyjnej, bo korzeniami sięgającej jeszcze średniowiecza ideologii państwowej Pomorza Zachodniego. Tym, co go wyróżnia, jest zupełnie nowa forma, służąca jednak przedstawieniu dawniejszej treści. Konkluzja sprowadza się zatem do stwierdzenia, iż konstrukcja Kantzowa powołuje do życia kolejny mit, wywodzący się z tej samej rodziny pomorskich mitów państwowych, aczkolwiek metoda jego budowy jest już odmienna. Podstawą tej metody jest właśnie skrupulatne studiowanie źródeł i przedstawianie wiarygodnych na ich podstawie wniosków, w pewnym stopniu przypominające praktykę nowoczesnej historiografii naukowej, na której nierzadko również ideologicznie motywowane i wspierające narodowe już wówczas jednoznacznie mity wyniki, przypuszczalnie próbować można rozciągnąć tak sformułowane wnioski.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Źródła
2.Augustyn ze Stargardu zw. Angelusem, Protokół. Kamieńska kronika – rodowód książątpomorskich. Tzw. Stargardzka Genealogia, tłum. E. Buszewicz, Stargard 2008.
3.[Kantzow T.], Pomerania: eine pommersche Chronik aus dem sechzehnten Jahrhundert,t. 1–2, red. G. Gaebel, Stettin 1908.
4.Kantzow T., Pomerania oder Ursprunck, Altheit und Geschicht der Völker und Lande Pomern, Caßuben, Wenden, Stettin, Rhügen in 14 Büchern, t. 1, Greifswald 1816.
5.Opracowania
6.Anderson B., Wspólnoty wyobrażone, tłum. S. Amsterdamski, Kraków 1997.
7.Blume H., Thomas Kantzows Hochdeutsch. Zum Sprachstand der ersten hochdeutschen Fassung seiner Pommerschen Chronic, w: Pommern in der Frühen Neuzeit.Literatur und Kultur in Stadt und Region, red. W. Kühlmann, H. Langer, Tübingen 1994, s. 171–185.
8.Burke P., Renesans, Kraków 2009.
9.Fenrych W., Kroniki Jana Bugenhagena i Tomasza Kantzowa o dziejach Pomorza Zachodniego w latach 1370–1464. Studium z zakresu ideologii politycznej, Szczecin 1965.
10.Goody J., Renesans – czy tylko jeden?, Warszawa 2012.
11.Grabski A.F., Dzieje historiografii, wyd. II, Poznań 2006.
12.Gruchała J.S., Iucunda Familia Librorum. Humaniści renesansowi w świecie książki, Kraków 2002.
13.Helmrath J., Die Umprägung von Geschichtsbildern in der Historiographie des europäischen Humanismus, w: Von Fakten und Fiktionen. Mittelalterliche Geschichtsdarstellungen
14.und ihre kritische Aufarbeitungen, red. J. Landage, Köln–Wien 2003, s. 323–352.
15.Historia Pomorza, t. 2, cz. 1, red. G. Labuda, Poznań 1976.
16.Landesbeschreibungen Mitteleuropas vom 15. bis 17. Jahrhundert., red. H.-B. Harder, Köln–Wien 1983.
17.Leder H.-G., Johannes Bugenhagens Pomerania – Humanistische Einflüsse auf die frühe Landesgeschichtsschreibung in Pommern, w: Pommern in der Frühen Neuzeit. Literatur und Kultur in Stadt und Region, red. W. Kühlmann, Tübingen 1994, s. 77–99.
18.Małecki A., Mity etnogenetyczne w samoświadomości historycznej na przykładzie historiografii polsko-niemieckiego pogranicza w XVI w., „Sensus Historiae” 2011, nr 2, vol. III, s. 35-53.
19.Marciniak R., Zachodniopomorska legenda etnogenetyczna w średniowieczu, „Materiały Zachodniopomorskie” 1973, t. XIX, s. 511–525.
20.Mierzwa E.A., Historiografia niemieckiego Renesansu i Reformacji,„Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2008, t.9, s. 165–192.
21.Migdalski P., Jak słowiańscy przodkowie Pomorzan stali się Germanami. Mit pochodzenia pierwotnych mieszkańców Pomorza Zachodniego w XVI i początkach XVII wieku, „Przegląd Zachodniopomorski” 2016, z. 1, s. 199–218.
22.Petersohn J., Die dritte hochdeutsche Fassung von Kantzows Pommerscher Chronik. Identifikation eines verkannten Geschichtswerkes, „Baltische Studien” 1973, t. 59, s. 27–41.
23.Pomian K., Przeszłość jako przedmiot wiary. Historia i filozofia w myśli średniowiecza, Warszawa 1968.
24.Pomian K., Przeszłość jako przedmiot wiedzy, Warszawa 1992.
25.Pommern in der Frühen Neuzeit. Literatur und Kultur in Stadt und Region, red. W. Kühlmann, Tübingen 1994.
26.Rymar E., Wstęp, w: Augustyn ze Stargardu zw. Angelusem, Protokół. Kamieńska kronika – rodowód książąt pomorskich. Tzw. Stargardzka Genealogia, tłum. E. Buszewicz, Stargard 2008.
27.Scheibe M., Formen pommerschen Geschichtsbewusstseins im 14. Jahrhundert, w: Tausend Jahre Pommersche Geschichte, red. R. Schmidt, Weimar–Wien 1999, s. 85–124.
28.Schmidt R., Die „Pomerania” als Typ territorialer Geschichtsdarstellung und Landesbeschreibung des 16. und beginnenden 17. Jahrhunderts (Bugenhagen – Kantzow – Lubinus), w: Landesbeschreibungen Mitteleuropas vom 15. bis 17. Jahrhundert., red. H.-B. Harder, Köln–Wien 1983, s. 49–71.
29.Schulze H., Państwo i naród w dziejach Europy, tłum. D. Lachowska, Warszawa 2012.
30.Strzelczyk J.,Tomasz Kantzow jako historyk na tle epoki, w: T. Kantzow, Pomerania, t. 1, tłum. K. Gołda, Szczecin 2005, s. 11–33.
31.Szacki J., Tradycja, wyd. II, Warszawa 2011.
32.Tausend Jahre Pommersche Geschichte, red. R. Schmidt, Weimar–Wien 1999.
33.Von Fakten und Fiktionen. Mittelalterliche Geschichtsdarstellungen und ihre kritische Aufarbeitungen, red. J. Landage, Köln–Wien 2003.
34.Walczak R., „Protocollum” augustianina-eremity zwanego Angelusem ze Stargardu. O polsko-pomorskich związkach historiograficznych w średniowieczu, Poznań 1991.
35.Weber M., Zur Konzeption protonationaler Geschichtsbilder. Pommern und Schlesien in geschichtlichen Darstellungen des 16. Jahrhunderts, w: Die Konstruktion von Vergangenheit, Geschichtsdenken, Traditionsbildung und selbstdarstellung in frühneuzeitlichen Europa (Zeitschrift für Historische Forschung, Beiheft 29), red. J. Bahlcke, A. Strohmeyer, Berlin 2002, s. 55–79.
36.Zonenberg S., Kronika Szymona Grunaua, Bydgoszcz 2009.