Przegląd Zachodniopomorski

ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2019.2-05
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / z. 2 2019
„Okno na świat” i „dwójka”. Działalność placówki polskiego wywiadu i kontrwywiadu wojskowego w Gdyni w latach 1933-1939

Autorzy: Wojciech Skóra ORCID
Akademia Pomorska w Słupsku
Słowa kluczowe: wywiad wojskowy port w Gdyni Pomorze polityka morska kontrwywiad Wolne Miasto Gdańsk
Data publikacji całości:2019
Liczba stron:33 (99-131)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

W Gdyni w latach 1933-1939 działała placówka polskiego wywiadu wojskowego. Był to Posterunek Oficerski nr 2 (PO 2), podlegający większej agendzie, Ekspozyturze nr 3 Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Pod kierownictwem oficera pracowało w nim kilku wojskowych i cywilów. Podlegali im agenci, zbierający wiadomości w terenie. Ich liczba oscylowała między 6 a 13. Ogółem, w latach 1933-1938 dla PO 2 pracowało w Gdańsku i Niemczech co najmniej 37 agentów. PO 2 utworzono kilka miesięcy po objęciu władzy w Rzeszy przez nazistów i tuż po wystąpieniu Niemiec z Ligi Narodów. Lata 1931-1933 były okresem wyjątkowego napięcia w stosunkach polsko-gdańskich. Ich widownią było głównie forum Ligi Narodów. Prawdopodobnie powołanie posterunku kontrwywiadu ofensywnego (bo taki miał profil działalności przez pierwsze dwa lata) spowodowane było obawą przed rozwojem sytuacji w Wolnym Mieście. Naziści byli nieobliczalni i groźni. W zakresie kontrwywiadowczym PO 2 był tarczą osłaniającą port w Gdyni i najbliższy rejon przed penetracją niemiecką idącą. Sąsiedztwo Wolnego Miasta Gdańska było główną przyczyną powołania posterunku. Było to miasto cieplarniane dla działalności szpiegowskiej i nielegalnej. Przybywali tam dezerterzy, przemytnicy, fałszerze, pospolici przestępcy, działacze polityczni i uciekinierzy przed prześladowaniami. Do listopada 1935 roku gdyński PO 2 koncentrował się na pracach kontrwywiadowczych związanych z Gdańskiem. Do łatwych zadań należało namierzanie mieszkań, w których niemieckie służby spotykały się ze współpracownikami. Kilkadziesiąt zadań rocznie dotyczyło sprawdzenia doniesień posterunków oficerskich, ekspozytury lub innych służb polskich w odniesieniu do podejrzanych osób. Szukano szpiegów i zdrajców. Badano zachowania – zwłaszcza gdańszczan – nietypowe i występujące regularnie.Zbierano wiadomości o powiązaniach między przedsiębiorstwami polskimi, gdańskimi i niemieckimi na Wybrzeżu. Sprawdzano kontakty towarzyskie oficerów Wojska Polskiego i członków ich rodzin (zwłaszcza żon). Od 1935 roku, w związku z powstaniem niemieckiej armii z poboru powszechnego (Wehrmacht) PO 2 został przestawiony na działania ofensywne, głównie na terenie Pomorza Zachodniego (czyli wschodniego obszaru Provinz Pommern oraz Grenzmark Posen Westpreussen). Chodziło o poznanie stanu niemieckich zbrojeń, dyslokacji wojsk, budowy lotnisk i umocnień (na późniejszym tzw. Wale Pomorskim, (Pommern stellung – d 1).I przewidzenie szybkości mobilizacji.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Źródła archiwalne:
2.Archiwum Akt Nowych, Poselstwo RP w Budapeszcie
3.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
4.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy
5.Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie, Oddział II Sztabu Głównego WP
6.Prasa:
7.„Słowo Pomorskie”
8.Źródła drukowane:
9.Katyń. Dokumenty zbrodni, t. 3, Losy ocalałych: lipiec 1940 – marzec 1943, oprac. W. Materski, Warszawa 2001.
10.Rocznik Morski i Kolonialny 1938, Warszawa 1938.
11.Rocznik Statystyczny Gdyni 1933–1934, red. B. Polkowski, Gdynia 1934.
12.Wspomnienia i reportaże:
13.Rummel J., Sen o Gdyni, w: Brama na świat. Gdynia 1918–1939, oprac. M. Rdesiński, Gdańsk 1976.
14.Walicka M., Gdynia. Pejzaż sprzed wojny, Gdańsk 1982.
15.Wańkowicz M., Judym na szczeblu służbowym, w: Brama na świat. Gdynia 1918–1939, oprac. M. Rdesiński, Gdańsk 1976.
16.Wat A., Mój wiek. Pamiętnik mówiony, t. 2, Warszawa 1990.
17.Opracowania:
18.Benoist-Méchin J., Niemcy i armia niemiecka 1918–1938, t. 2, Oświęcim 2015.
19.Daniluk J., SS w Gdańsku. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2013.
20.Dąbrowski D., Rzeczpospolita Polska wobec kwestii Rusi Zakarpackiej (Podkarpackiej) 1938–1939, Toruń 2007.
21.Dubicki T., Suchcitz A., Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939–1945. Słownik biograficzny, t. 1, Warszawa 2009; t. 2, Warszawa 2011.
22.Gondek L., Wywiad polski w III Rzeszy 1933–1939. Zarys struktury, taktyki i efektów obronnego działania, Warszawa 1982.
23.Jastrzębski W., Major Żychoń i bydgoska ekspozytura wywiadu, Bydgoszcz 1994.
24.Kardas M., Gdynia i jej władze w latach 1926–1950. Główne problemy polskiej administracji publicznej miasta, Toruń 2013.
25.Lis J., Geneza tworzenia Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, „Niepodległość” 1948.
26.Majzner R., Organizacja i funkcjonowanie kontrwywiadu morskiego (SRI Dowództwa Floty) w latach 30. XX w. na przykładzie zwalczania niemieckiego szpiegostwa – zarys problematyki, w: Kontrwywiad II RP 1918–1945 (1948), t. IV, red. A. Przyborowska, Warszawa 2017.
27.Majzner R., Wywiad morski II Rzeczypospolitej (1918–1939), „Zeszyty Historyczne” 2016 (wydawane przez Akademię im. Jana Długosza w Częstochowie), t. 15.
28.Paduszek K., Zajrzeć do mózgu Lenina. Wywiad II Rzeczypospolitej a postrewolucyjna Rosja, Łomianki 2016.
29.Przegiętka M., Zainteresowanie wywiadu polskiego niemieckim wojskowym tranzytem kolejowym przez Pomorze w okresie międzywojennym, w: Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 2, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2015.
30.Skóra W., Działalność gdańskiej ekspozytury polskiego wywiadu wojskowego w latach 1920–1930 (Pomorze Zachodnie, Prusy Wschodnie i Wolne Miasto Gdańsk), Poznań 2011.
31.Skóra W., Oficerowie wywiadu polskiego na Pomorzu 1919–1939. Sylwetki, kryteria doboru, prawidłowości, w: Kadry decydują o wszystkim. Studia z zakresu biografistyki wojskowej, red. J. Jędrysiak, D. Koreś, G. Strauchold, K. Widziński, Wrocław 2015.
32.Skóra W., Placówki wywiadu polskiego w Chojnicach. Przyczynek do dziejów Pomorza Zachodniego i Nadwiślańskiego w dwudziestoleciu międzywojennym, Poznań 2011.
33.Stępniak H., Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku 1920–1939, Gdańsk 1991.
34.Tym W., Rzepniewski A., Przygotowania do obrony rejonu Gdyni przez siły Lądowej Obrony Wybrzeża, w: Gdynia 1939. Relacje uczestników walk lądowych, oprac. W. Tym, A. Rzepniewski, Gdańsk 1979.
35.Ulatowski Ł., Polski wywiad wojskowy w 1939 roku. Struktura organizacyjna, składy osobowe, personel, budżet, mob., Warszawa 2013.
36.Widernik M., Rozwój miasta Gdyni w latach 1926–1939, w: Gdynia wczoraj 1926–1986. 60 lat Gdyni, Gdynia 1986.
37.Wolsza T., Katyń to już na zawsze katy i katowani. W „polskim Londynie” o sowieckiej zbrodni w Katyniu (1944–1956), Warszawa 2008.