Przegląd Zachodniopomorski


ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2018.4-11
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / z. 4 2018
Proces przebudowy stosunków kościelnych na kaszubskim obszarze językowym Księstwa Szczecińskiego w XV wieku

Autorzy: Zygmunt Szultka
Słowa kluczowe: Pomorze Zachodnie reformacja kaszubszczyzna
Data publikacji całości:2018
Liczba stron:34 (225-258)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Artykuł jest próbą wykazania zróżnicowanej dynamiki rozwoju terytorialnego reformacji w Księstwie Szczecińskim od jej narodzin do przełomu XVI–XVII wieku. Teza o wolniejszym tempie przebudowy stosunków kościelnych oraz wyznaniowych na wschód od Góry Chełmskiej nie jest nowa, novum stanowi natomiast ukazanie skali opóźnienia, jego genezy i uwarunkowań, wśród których ważne były odmienności etniczno-językowe, społeczno-ekonomiczne oraz stosunek władzy książęcej i nowego Kościoła do ewangelickiej ludności kaszubskiej, w praktyce prowadzący do jej dyskryminacji.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Źródła archiwalne
2.Archiwum Państwowe w Słupsku
3.Kościół Mariacki w Słupsku
4.Archiwum Państwowe w Szczecinie
5.Archiwum Książąt Szczecińskich
6.Literatura i źródła drukowane
7.Bartholdy W., Aus der Geschichte der alten Ratsschule zu Stolp, Stolp 1907.
8.Bartholdy W., O Stolpa, du bist ehrenreich…, Stolp 1910.
9.Bonin R., Geschichte der Stadt Stolp. Erster Teil. Bis zur Mitte des 16. Jahrhunderts, Stolp 1910.
10.Buchholz W., Frühmoderne Staatsbildung, Reformation und Fürstenschule. Das Pädagogium in Stettin und seine Studenten im 16. Jahrhundert, w: Kindheit und Jugend in der Neuzeit 1500–1900. Interdisziplinäre Annäherungen an die Instanzen sozialer und mentaler Prägung in der Agrargesellschaft und während der Industrialisierung. Das Herzogtum Pommern (seit 1815 preußische Provinz) las Beispiel, Stuttgart 2000.
11.Die pommersche Kirchenordnung von Johannes Bugenhagen 1535. Text mit Übersetzung, Erläuterungen und Einleitung, red. N. Buske, Berlin 1985.
12.Freytag H., Ein Stolper Ordiniertenverzeichnis von 1574 bis 1591, „Archiv für Reformationsgeschichte” 1912–1913, t. 10.
13.Gaziński R., W nowożytnym państwie Gryfitów (1523–1653), w: Dzieje Szczecinka. T. I (do 1939 r.), red. R. Gaziński, Szczecin–Szczecinek–Pruszcz Gdański 2010.
14.Haken Ch.W., Dritter Beitrag zur Erläuterung der Stadtgeschichte von Stolp…, Danzig 1775.
15.Haken Ch.W., Erster Beitrag zur Erläuterung der Stadtgeschichte von Stolp, darin von dem hieselbst befindlichen Jungfernkloster, der Klosterkirche und nunmehr dahin verlegten Armenschule eine historisch diplomatische Nachricht, Danzig 1775.
16.Haken Ch.W., Zweiter Beitrag zur Erläuterung der Stadtgeschichte von Stolp, Danzig 1775.
17.Heyden H., Abgaben und „Opfer” in der pommerschen Kirche, „Baltische Studien” 1960, t. 47.
18.Heyden H., Die pommersche Kirchenordnung von 1535, „Blätter für Kirchengeschichte Pommerns” 1937, t. 15–16.
19.Heyden H., Kirchengeschichte Pommerns, cz. 2, Köln–Braunsfeld 1957.
20.Heyden H., Zur Geschichte der Kirchen im Lande Stolp bis zum 18. Jahrhundert, w: H. Heyden, Neue Aufsätze zur Kirchengeschichte Pommerns, Köln–Graz 1965.
21.Heyden H., Zur Geschichte der Reformation in Pommern, insonderheit politische Motive bei ihrer Einführung in den Jahren 1534–35, w: H. Heyden, Neue Aufsätze zur Kirchengeschichte Pommerns, Köln–Graz 1965.
22.Kleist E. Graf v., Zur Geschichte des Kirchenkreises Schlawe, w: Der Kreis Schlawe. Ein pommersches Heimatbuch, cz. 1, red. M. Vollack, Husum 1988.
23.Kuritz H., Zur Familie des Schmolsiner Pfarrer Michael Pontanus, „Genealogie” 2010, nr 30 (59).
24.Labuda G., Uwagi dyskusyjne w sprawie przemian etnicznych Pomorza Zachodniego, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 1955, t. 1, z. 1.
25.Lehr-Spławiński T., Zachodnia granica językowa kaszubszczyzny w wiekach średnich, „Slavia Occidentalis” 1937, t. 16.
26.Linke G., Die pommerschen Landesteilungen des 16. Jahrhunderts, „Baltische Studien” 1935, t. 37.
27.Mączak A., Reformacja i kontrreformacja w Prusach Królewskich, w: Historia Pomorza. Tom II do roku 1815, red. i wstęp G. Labuda, cz.1 (1464/66–1648/57), oprac. M. Biskup, M. Bogucka, A. Mączak, B. Wachowiak, Poznań 1976.
28.Massow P.H.A. v., Nachrichten über das Geschlecht der v. Massow, Berlin 1878.
29.Massow W.v., Die Massows. Geschichte einer pommerschen Adelsfamilie, Halle 1921.
30.Matrikeln und Verzeichnisse der Pommerschen Ritterschaft vom XIV bis in das XIX Jahrhundert, red. R. Klempin, G. Kratz, Berlin 1863.
31.Milewski T., Zachodnia granica pomorskiego obszaru językowego w wiekach średnich, „Slavia Occidentalis” 1931, t. 10.
32.Müller E., Die Evangelischen Geistlichen Pommerns von der Reformation bis zur Gegenwart, Stettin 1912.
33.Müller M.G., Zweite Reformation und städtische Autonomie im Königlichen Preußen. Danzig, Elbing und Thorn in der Epoche der Konfessionalisierung, Berlin 1997.
34.Pawlik R., Testament kantora kapituły kamieńskiej Wilhelma von Natzmera (1534–1546), „Szczeciński Informator Archiwalny” 2015, t. 24.
35.Piskorski J.M., Pomorze plemienne. Historia – Archeologia – Językoznawstwo, Poznań–Szczecin 2002.
36.Pommersche Landtagsakten. Bd. 1: Von den Anfängen bis zum Erbteilungsvertrag 1541. 1. Teilband 1521–1535, red. W. Buchholz, oprac. A. Ritthaler, S. Teubner-Schoebel, Köln–Weimar–Wien 2000.
37.Protokolle der pommerschen Kirchenvisitationen 1535–1539, oprac. H. Heyden, Köln–Graz 1963.
38.Ptaszyński M., „Na wschód od Góry Chełmskiej”. Odpowiedź na recenzję Zygmunta Szultki, „Reformacja i Odrodzenie w Polsce” 2011, t. 55.
39.Ptaszyński M., Narodziny zawodu. Duchowni luterańscy i proces budowania konfesji w Księstwach Pomorskich XVI/XVII w., Warszawa 2011.
40.Puttkamer E.v., Geschichte des Geschlechts v. Puttkamer, wyd. 2, Neustadt a.d. Aisch 1984.
41.Rzetelska-Feleszko E., Dawne słowiańskie dialekty województwa koszalińskiego, Wrocław 1973.
42.Schuppius R., Die Familiennamen von Stolp und Umgebung im 16. Jahrhundert. 2. Aufl., Stolp 1930.
43.Ślaski K., Polskość Pomorza Zachodniego w świetle źródeł XVI–XVIII w., w: Pomorze nowożytne, red. G. Labuda, S. Hoszowski, Warszawa 1959.
44.Szultka Z., Die Reformation und ihre Bedeutung für die pommerschen Kaschuben, w: Pommern. Geschichte-Kultur-Wissenschaft. 2. Kolloqium zur Pommerschen Geschichte. 13. und 14. September 1991, Greifswald 1991.
45.Szultka Z., Inne spojrzenie na luterańskie duchowieństwo Pomorza Zachodniego w drugiej połowie XVI i na początku XVII wieku (na marginesie pracy Macieja Ptaszyńskiego Narodziny zawodu…), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2011, t. 55.
46.Szultka Z., Inne ujęcie procesu reformacji w Słupsku, „Acta Cassubiana” 2018, t. 20.
47.Szultka Z., Język polski na Pomorzu Zachodnim od XVI do XIX wieku, Wrocław 1991.
48.Szultka Z., Likwidacja kultu religijnego na Świętej Górze oraz przebudowa stosunków kościelnych w Polanowie i okolicy, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2011, t. 45.
49.Szultka Z., Natzmerowie – z badań nad zróżnicowaniem politycznym, ekonomicznym i kulturowym przygranicznej szlachty pomorskiej pierwszej połowy XVI wieku, „Słupskie Studia Historyczne” 2013, t. 19.
50.Szultka Z., Piśmiennictwo polskie i kaszubskie Pomorza Zachodniego od XVI do XIX wieku, Poznań 1994.
51.Szultka Z., Spostrzeżenia nad podziałami terytorialnymi i strukturą własności ziemskiej wschodniej części Księstwa Szczecińskiego w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, w: Labor et memoria. Jan Macholak. XLV lat w służbie archiwalnej, red. K. Kozłowski, W. Stępniak, Szczecin 2017.
52.Szultka Z., Studia nad piśmiennictwem „starokaszubskim”, cz. II, „Slavia Occidentalis” 1989/1990, t. 56/47.
53.Szultka Z., Studia nad piśmiennictwem „starokaszubskim”, w szczególności Michała Brüggemanna alias Pontanusa albo Mostnika, cz. I, „Slavia Occidentalis” 1988, t. 55.
54.Szultka Z., Szkic dziejów Kaszubów ze szczególnym uwzględnieniem przemian językowych, w: Kaszubszczyzna. Kaszëbizna, red. E. Breza, Opole 2001.
55.Szultka Z., Szkolnictwo wiejskie na Pomorzu Zachodnim od reformacji do początku XIX wieku, Słupsk 2017.
56.Tümpel K., Neustettin in 6 Jahrhunderten. Neustettin in 6 Jahrhunderten, nach den archivalischen uns anderen Quellen, Neustettin 1910.
57.Uckeley A., Dr. Jakob Runges „Bedenken von Gebrauchen in den Kirchen und Schulwesen in Pommern”, 1556, „Pommersche Jahrbücher” 1909, t. 10.
58.Vogler E., Reformation in Stettin, Göttingen 2003.
59.Wachowiak B., Gospodarka folwarczna w domenach Księstwa Pomorskiego w XVI i na początku XVII wieku, Warszawa 2005.
60.Wachowiak B., Pomorze Zachodnie w początkach czasów nowożytnych (1464–1648). Odrodzenie się i upadek państwa pomorskiego, w: Historia Pomorza. Tom II do roku 1815, red., wstęp G. Labuda, Cz.1 (1464/66–1648/57), oprac. M. Biskup, M. Bogucka, A. Mączak, B. Wachowiak, Poznań 1976.
61.Wachowiak B., Reorganizacja domen książęcych na Pomorzu Zachodnim w XVI wieku, w: Ars Historica. Prace z dziejów powszechnych i Polski, Poznań 1976.
62.Wachowiak B., W zjednoczonym Księstwie Pomorskim (1478–1648), w: Historia Słupska, red. S. Gierszewski, Poznań 1981.
63.Wegner P., Die Schulen in Pommern im 16. Jahrhundert, w: Kindheit und Jugend in der Neuzeit 1500-1900. Das Herzogtum Pommern (seit 1815 preußische Provinz) als Beispiel, red. W. Buchholz, Stuttgart 2000.
64.Wehrmann M., Die ältesten pommerschen Lehrbücher, „Zeitschrift für Geschichte der Erziehung und des Unterrichts” 1915, t. 5, s. 163–167.
65.Wehrmann M., Die Begründung des evangelischen Schulwesens in Pommern bis 1563, Beihefte zu den Mitteilungen der Gesellschaft für deutsche Erziehungs- uns Schulgeschichte H. 7, Berlin 1905.
66.Wehrmann M., Geschichte von Pommern, cz. 2, Gotha 1906.
67.Wehrmann M., Swawe Bertholomäus, w: Allgemeiene Deutsche Biographie, t. 54, Lipsk 1908.
68.Wobeser J.v., Nachrichten von den adelichen Geschlechte der von Wobeser, Marienwerder 1793.
69.Źródła do kaszubsko-polskich aspektów dziejów Pomorza Zachodniego do roku 1945, red. B. Wachowiak, Tom I. Pomorze Zachodnie pod rządami książąt plemiennych i władców z dynastii Gryfitów (990–1121–1637–1648/1653), wyd. Z. Szultka, Poznań–Gdańsk 2006.