Przegląd Zachodniopomorski


ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2018.1-02
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / z. 1 2018
Elementarne szkoły wiejskie finansowane z funduszu szkolnego na Pomorzu pruskim latach 1777-1807

Autorzy: Zygmunt Szultka
Słowa kluczowe: Pomorze pruskie w XVIII wieku szkolnictwo wiejskie szkoły łaski
Data publikacji całości:2018
Liczba stron:44 (35-78)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Artykuł jest próbą ukazania celów, wdrażania i skutków systemu szkół łaski finansowanych przez państwo z funduszu szkolnego na Pomorzu pruskim w latach 1777–1807, czyli od jego ustanowienia do zaniku w warunkach okupacji Pomorza przez Francję. Chociaż ogólne cele i zasady reformy szkół wiejskich objętych tym systemem na Pomorzu były podobne jak w Marchii Elektorskiej i w Prusach Zachodnich oraz wynikały z fryderycjańskiej koncepcji monarchii absolutnej i jej podziału stanowego, to jednak w miarę upływu czasu i jego wdrażania w życie, zróżnicowanie systematycznie się pogłębiało. Melioracyjny fundusz szkolny prawie w całości pochodził ze środków szlacheckich, zaś w około 70% korzystały z niego szkoły w domenach (w pierwszym rzędzie wsie założone w ramach kolonizacji fryderycjańskiej), natomiast szlacheckie w około 20%. W dodatku beneficjentami ostatnich środków była wyłącznie szlachta związana z wyższym korpusem oficerskim i aparatem biurokratycznym, która nie zawsze spełniała warunki uzyskania środków z funduszu. Jak krytycznie by nie oceniać system szkół łaski, stanowiących zaledwie 6% szkół wiejskich Pomorza pruskiego, nie ulega wątpliwości, że tylko w jego nadodrzańskim pasie, szkoły te były na przełomie XVIII–XIX wieku rzeczywiście wzorowymi placówkami oświatowymi, w całości opłacanymi przez państwo, z kwalifikowanymi nauczycielami, realizującymi oświeceniowy program nauczania przy pomocy oświeceniowych metod nauczania i podręczników.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Archiwum Państwowe w Szczecinie
2.Konsystorz Ewangelicki w Szczecinie
3.Rękopisy i Spuścizny
4.„Annalen des Preußischen Schul- und Kirchenwesens” 1800, nr 1; nr 2; nr 3.
5.Auszug aus einem Bericht der Pommerschen Regierung und des Pommerschen Konsistorium zu Stettin über die Verfasserung der Schulanstalten in dem Herzogtum Pommern, „Pommersch Blätter für die Schule und ihre Freunde” 1904, t. 28 (6).
6.Brüggemann L.W., Ausführliche Beschreibung des gegenwärtigen Zustandes des Königl. Preussischen Herzogthums Vor- und Hinterpommern, T. II, Bd. 1, Stettin 1784.
7.Brüggemann L.W., Beiträge zu der ausführliche Beschreibung des Königl. Preußischen Herzogthums Vor- und Hinter-Pommern, Stettin 1806.
8.Bülow G. v., Beiträge zur Geschichte der Pommerschen Dorfschulen, „Evangelisches Monatsschrift für die Deutsche Schule” 1887, nr 8.
9.Detto A., Die Besiedlung des Oderbruches durch Friedrich den Großen, „Forschungen zur Brandenburgischen und Preußischen Geschichte” 1903, t. 16.
10.Dzieje Szczecina, Wiek X–1805, red. G. Labuda, Warszawa–Poznań 1987.
11.Dzieje ziemi bytowskiej, red. S. Gierszewski, Poznań 1972.
12.Dzieje ziemi drawskiej, red. T. Gasztold, Poznań 1972.
13.Friedaender E., Massow Julius Eberhardt von, „Allgemeine Deutsche Biographie” 1876, t. 20.
14.Gerlach O., Die Idee der Nationalerziehung in der Geschichte der preußischen Volksschule, Bd. 1, Langensalza–Berlin–Leipzig 1932.
15.Gohrbandt E., Ortsgeschichte, w: Der Kreis Rummelsburg ein Heimatbuch, red. Kreisausschuß des Kreises Rummelsburg, Stettin 1938.
16.Gut P., Powstanie królewskiego sądownictwa w pruskich domenach w XVIII wieku na przykładzie prowincji pomorskiej, w: Studia archiwalne – historyczne – politologiczne, red. A. Czubiński, J. Macholak, Szczecin 2003,
17.Heinemann M., Schule im Vorfeld der Verwaltung. Die Entwicklung der preußischen Unterrichtsverwaldung von 1771–1800, Göttingen 1974.
18.Henning E., David Gilly (1748–1808), „Baltische Studien” 1980, nr 66.
19.Historia Pomorza. Tom II do roku 1815, red. i wstęp G. Labuda. Część 1 (1464/66–1648/57), oprac. M. Biskup, M. Bogucka, M. Mączak, B. Wachowiak, Poznań 1976.
20.Historia Pomorza. Tom II do roku 1815, red. G. Labuda. Część 3: Pomorze Zachodnie w latach 1648–1815, oprac. Z. Szultka, H. Lesiński, współudział D. Łukasiewicz i A. Wielopolski, Poznań 2003.
21.Historia Słupska, red. S. Gierszewski, Poznań 1981.
22.Kallaur K., Szkolnictwo elementarne w powiecie słupskim w drugiej połowie XVII wieku, w: XII Konferencja Kaszubsko-Pomorska. Szkolnictwo i oświata na Pomorzu (XVI–XX w.), red. Z. Romanow, Słupsk 2013.
23.Klempin R., Kratz G., Matrikeln und Verzeichnisse der pommerschen Ritterschaft vom XIV bis in das XIX Jahrhundert, Berlin 1863.
24.Koch F., Fürst Und die Schule; oder über die Verdienste Pommerschen Fürsten um die Schulen ihres Landes, Stettin 1821.
25.Leschinsky A., Roeder P.M., Schule im historischen Prozeß. Studien zur Geschichte der preußischen Elementarschule im 18. und 19. Jahrhundert, Hamburg 1976.
26.Łukasiewicz D., Państwo brandenbursko-pruskie wobec szkolnictwa na Pomorzu Zachodnim w latach 1648–1806, w: Szlachta – społeczeństwo – państwo między Warmią a Rugią w XVIII–XX wieku, red. M. Jaroszewicz, W. Stępiński, Szczecin 1998.
27.Łukaszewicz D., Pruska szkoła na Pomorzu Zachodnim w XVII–XVIII w. Podstawy materialne. Programy nauczania. Nauczyciele, „Przegląd Historyczny” 1996, nr 1 (87).
28.Łukaszewicz D., Reformy szkolnictwa na Pomorzu Zachodnim w XVIII w., „Przegląd Zachodni” 1996, nr 3 (87).
29.Łukasiewicz D., Szultka Z., Wzrost roli państwa w przemianach systemu oświaty Pomorza pruskiego w XVIII wieku, w: Historia Pomorza. Tom II do roku 1815,
30.red. G. Labuda. Część 3: Pomorze Zachodnie w latach 1648–1815, oprac. Z. Szultka, H. Lesiński, współudział D. Łukasiewicz i A. Wielopolski, Poznań 2003.
31.Massow W., Die Massows. Gesichte einer pommerscher Adelsfamilie, Halle 1931.
32.Moderow H., Die evangelischen Geistlichen Pommerns von der Reformation bis zur Gegen wart, T. 1. Der Regierungsbezirk Stettin, Stettin 1903.
33.Müller E., Die evangelischen Geistlichen Pommerns von der Reformation bis zum Gegenwart. T. II: Der Regierungsbezirk Köslin, Stettin 1912.
34.Neugebauer W., Das Bildungswesen in Preußen seit des Mitte des 17. Jahrhunderts, w: Handbuch der Preussischen Geschichte. Handbuch der Preussischen Geschichte, Bd. II, red. O. Büsch, Berlin–New York 1992.
35.Neugebauer W., Schule und Absolutismus in Preussen. Akten zum preussischen Elementarschulwesen bis 1806, Berlin–New York 1992.
36.Puttkamer E. v., Geschichte des Gesellechts v. Puttkamer, 2. Aufl., Neustadt a.d. Aisch 1984.
37.Rochow F.E., Der Kinderfreund, ein Lesebuch zum Gebrauch in Landschulen, Berlin 1772.
38.Rochow F.E., Versuch eines Schul-Buchs für Kinder der Land-Leute oder zum Gebrauch in Dorf-Schulen, Berlin 1772.
39.Schwartz P., Der erste Kulturkampf in Preussen um Kirche und Schule (1788–1798), Berlin 1925.
40.Schwartz P., Die Schulen der Provinz Westpreußen unter dem Oberschulkollegium 1787–1806, „Zeitschrift für Geschichte der Erziehung und der Unterrichts” 1926, nr 16.
41.Stelmach M., David Gilly i jego mapa Pomorza Zachodniego z 1789 r., „Przegląd Zachodniopomorski” 1983, z. 27.
42.Szultka Z., Główne linie rozwoju ludności kaszubskiej do roku 1945, w: Pomorze Zachodnie w tysiącleciu, red. P. Bartnik, K. Kozłowski, Szczecin 2000.
43.Szultka Z., Język polski w Kościele ewangelicko-augsburskim na Pomorzu Zachodnim od XVI do XIX wieku, Wrocław 1991.
44.Szultka Z., Pomorze Zachodnie prowincją państwa pruskiego (1720–1815), w: Historia Pomorza, t. III, cz. 1.
45.Szultka Z., Stosunek prezydenta Zarządu Pomorza i pruskiego ministra sprawiedliwości Juliusa Eberhardta W.E. v. Massowa wobec języka kaszubskiego, „Acta Cassubiana” 2012, nr 14.
46.Szultka Z., W państwie brandenbursko-pruskim (1648–1806).
47.Ślaski K., Przemiany etniczne na Pomorzu Zachodnim w rozwoju dziejowym, Poznań 1954.
48.Vollmer F., Die preußische Volksschulpolitik unter Friedrich dem Größen, Berlin 1918.
49.Wachowiak B., W zjednoczonym Księstwie Pomorskim (1478–1648), w: Dzieje Szczecina, Wiek X–1805, red. G. Labuda, Warszawa–Poznań 1987.
50.Wachowiak B., Szczecin w okresie przewagi państwa feudalnego 1478–1713, w: Dzieje Szczecina, Wiek X–1805, red. G. Labuda, Warszawa–Poznań 1987.
51.Wachowiak B., Szkolnictwo zachodniopomorskie w okresie Odrodzenia, w: Historia Pomorza. Tom II do roku 1815, red. i wstęp G. Labuda. Część 1 (1464/66–1648/57), oprac. M. Biskup, M. Bogucka, A. Mączak, B. Wachowiak, Poznań 1976.
52.Wehrmann M., Geschichte von Pommern, Bd. II, Gotha 1906.
53.Wehrmann M., Schulwesen im Neustettiner Kreise im Jahre 1773, Unserer Heimat-Museum 22, 1928, nr 9–10.
54.Wehrmann M, Vom Schulwesen im Neustettiner Kreise im Jahre 1773, Unsesrer Heimat-Museum 2, 1928.
55.Wehrmann M., Vom Schulwesen im Kreise Greifenberg zur Zeit Friedrichs des Großen, „Greifenberger Kreiskalander“ 1925.
56.Wesołowska S., Materiały do dziejów szkolnictwa elementarnego w powiecie gryfickim do połowy XIX w., w: Trzebiatów – spotkania pomorskie – 2005 r., red. J. Kochanowska, Wołczkowo 2006.
57.Wesołowska S., Szkolnictwo wiejskie na Pomorzu w XVIII wieku – przyczynek do dziejów, w: Dzieje wsi pomorskiej: III Międzynarodowa Konferencja Naukowa, red. R. Gaziński, A. Chludziński, Dygowo–Szczecin 2004.
58.Wienecke F., Die Landgnadenschulen der Kurmark, w: Schulblatt für die Provinz Brandenburg, Bd. 70, 1905.
59.Wiśniewski J., Początki układu kapitalistycznego 1713–1805, w: Dzieje Szczecina, t. II, red. G. Labuda, Warszawa–Poznań 1985.
60.Wutstrack Ch. W., Kurze historisch-geographisch-statistische Beschreibung von königlich-preussischen Herzogthume Vor- und Hinter-Pommern, Stettin 1793.
61.Tribbensee F., Schulwesen, w: Der Kreis Rummelsburg. Ein Heimatbuch, Stettin 1938.