Przegląd Zachodniopomorski


ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2017.2-07
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / z. 2 2017
Pieniądz czy strategiczny instrument władzy? Obieg kruszcu w społeczeństwie piastowskim przełomu XI i XII wieku, załamanie w dopływie denarów z Saksonii a ekspansja Bolesława Krzywoustego na Pomorze

Autorzy: Dariusz Adamczyk
Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie
Słowa kluczowe: ekspansja Bolesława Krzywoustego społeczeństwo piastowskie obieg kruszcu instrumenty władzy
Data publikacji całości:2017
Liczba stron:25 (143-167)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

W ostatnich trzech dekadach XI wieku obce monety, przede wszystkim pochodzące z Saksoni tzw. denary krzyżowe, napływały w dużych ilościach do polskiego interioru. Poza tym także Piastowie oraz niektórzy przedstawiciele elity, np. Sieciech, sami wybijali zarówno imitacje „krzyżówek”, jak i własne denary. Procesy te zbiegły się w czasie ze wzrostem pojedynczych znalezisk monet z grodów datowanych na koniec XI stulecia, które sugerują powstawanie rynków lokalnych. Możemy jednak w odniesieniu do tego okresu w ogóle mówić o rynku „wewnętrznym”. Analiza sytuacji ekonomicznej, społecznej i politycznej w Europie Północnej, jak i składu bądź też geografii skarbów z polskiego interioru, zdeponowanych pod koniec XI i na początku XII wieku, sugerują użytkowanie monet jako pieniądza tylko w nielicznych sektorach gospodarki. W Polsce piastowskiej denary „spływały” wprawdzie z grodów do pobliskich osad, jednak nie mamy żadnych dowodów na istnienie horyzontalnej cyrkulacji srebra między poszczególnymi osadami o charakterze wiejskim. Z drugiej strony Piastowie używali kruszcu jako strategicznego narzędzia, którym regulowali symboliczną komunikację z politycznymi klientami i którym opłacali drużynników lub rekrutowali najemników. Poza tym kruszce służyły jako waluta w handlu dalekosiężnym. Wraz z emisją naśladownictw oraz rodzimych denarów od lat 70. XI stulecia elity próbowały przejąć kontrolę nad cyrkulacją monet i zmonopolizować ich redystrybucję – polityka ta wydaje się jednak nieskuteczna, przynajmniej tak długo, jak z Saksonii napływały denary „krzyżowe”. Dopiero wraz z załamaniem się importów po roku 1100 Bolesław Krzywousty był w stanie (z braku alternatywy) „zainstalować” rodzime monety jako środek płatniczy, przynajmniej na rynkach handlu dalekosiężnego Małopolski. Zarazem zapaść strumienia srebra z Saksonii stanowiła dla niego chyba główny motor napędowy w ekspansji na Pomorze, której celem było narzucenie i systematyczne ściąganie trybutów w formie srebra.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Galli Anonymi, Cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum (MPH NS II), red. K. Maleczyński, Kraków 1952.
2.Gallus Anonymus, Chronik und Taten der Herzöge und Fürsten von Polen, red. J. Buj¬noch, Graz–Wien–Köln 1978.
3.Herbords Vita Ottonis, w: Heiligenleben zur deutsch-slawischen Geschichte. Adalbert von Prag und Otto von Bamberg, red. L. Weinrich (unter Mitarbeit von J. Strzel¬czyk), Darmstadt 2005, s. 273–493.
4.Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, red. W. Kętrzyński, S. Smolka, Lwów 1875.
5.Kodeks dyplomatyczny śląska, red. K. Maleczyński, t. I: 971–1204, Wrocław 1951–1956.
6.Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, Poznań 1877.
7.Powieść minionych lat, red. F. Sielicki, Wrocław 1968.
8.Saxonis gesta Danorum, red. J. Olrik, H. Ræder, Kopenhagen 1931.
9.Snorri Sturluson, Heimskringla, red. L.M. Hollander, Austin 1964.
10.Adamczyk D., Fernhandelsemporien, Herrschaftszentren, Regional- und Lokalmärkte: Die ökonomischen Funktionen von Silber, oder wie lässt sich der Grad der Moneta¬risierung in den frühmittelalterlichen Gesellschaften des Ostseeraumes „messen“?, w: Economies, Monetisation and Society in the West Slavic Lands AD 800–1200, red. M. Bogucki, M. Rębkowski, Szczecin 2013, s. 115–136.
11.Adamczyk D., Koniunkturalne cykle czy strukturalne załamania? Sieci redystrybucji srebra a fluktuacje w jego imporcie do Europy Środkowej i Wschodniej w IX–XI wieku, w: Moneta czasów kryzysu, moneta czasów pomyślności, red. B. Paszkie¬wicz, Nowa Sól 2015, s. 95–118.
12.Adamczyk D., Silber und Macht. Fernhandel, Tribute und die piastische Herrschaftsbil¬dung in nordosteuropäischer Perspektive (800–1100), (Harrassowitz: Quellen und Studien, Bd. 28), Wiesbaden 2014.
13.Adamczyk D., Von exogener Abhängigkeit zu endogener Ressourcenabschöpfung. Der letzte Silberstrom aus Sachsen, einheimische Münzprägung und der Wandel der pi¬astischen Herrschaft im späten 11. Jahrhundert, w: Fernhändler, Dynasten, Kleri¬ker. Die piastische Herrschaft in sozialen und kontinentalen Beziehungsgeflechten vom 10. bis zum frühen 13. Jahrhundert, red. D. Adamczyk, N. Kersken (Harrasso¬witz: Quellen und Studien, Bd. 28), Wiesbaden 2015, s. 67–78.
14.Bisson T.N., The Crisis of the Twelth Century. Power, Lordship, and the Origins of Euro¬pean Government, Princeton 2009.
15.Bogucki M., Główne etapy upieniężnienia rynków na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu, w: Upieniężnienie. Kiedy moneta staje się pieniądzem, red. Mu¬zeum Miejskie w Nowej Soli, Nowa Sól 2011, s. 67–88.
16.Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar, red. M. Bogucki, P. Ilisch, S. Su¬chodolski, t. 2: Pommern, Warschau (w druku).
17.Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar, red. M. Bogucki, P. Ilisch, S. Su¬chodolski, t. 3: Masowien, Warschau 2015.
18.Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar, red. M. Bogucki, P. Ilisch, S. Su¬chodolski, t. 4: Kleinpolen und Schlesien, Warschau 2013.
19.Bolton J.L., Money in the Medieval English Economy: 973–1489, Manchester 2012.
20.Bolton J.L., The Medieval English Economy 1150–1500, London 1980.
21.Chabrzyk P., Echa niemieckich kryzysów na Pomorzu. Zjawisko zahamowania napływu srebra w 2. połowie XI wieku na podstawie wybranych skarbów, w: Moneta cza¬sów kryzysu, moneta czasów pomyślności, red. B. Paszkiewicz, Nowa Sól 2015, s. 119–127.
22.Garbacz-Klempka A., Łukaszczyk A., Rozmuz D., Tokaj J., „Skarb hutnika” w świetle badań metaloznawczych, w: Argenti Fossores et alii, red. P. Boroń, Wrocław 2013, s. 203–213.
23.Górecki J., Gród na Ostrowie Lednickim na tle wybranych ośrodków grodowych pierw¬szej monarchii piastowskiej, Poznań 2001.
24.Grodecki R., Zachorowski S., Dąbrowski J., Dzieje Polski średniowiecznej, t. 1, Kraków 1995.
25.Guzowski P., Upieniężnienie gospodarki polskiej na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, w: Upieniężnienie. Kiedy moneta staje się pieniądzem, red. Muzeum Miejskie w Nowej Soli, Nowa Sól 2011, s. 103–116.
26.Hardt M., Gold und Herrschaft. Die Schätze europäischer Könige und Fürsten im ersten Jahrtausend, Berlin 2004.
27.Heijne C. von, Viking-Age Coin Finds from South Scandinavia, w: Silver Economies, Monetisation and Society in Scandinavia AD 800–1100, red. S. Sindbæk, G. Wil¬liams, Aarhus 2011, s. 185–202.
28.Kędzierski A., Skarb ze Słuszkowa, obrona dysertacji w Instytucie Archeologii i Etnolo¬gii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie 27.06.2011.
29.Kiersnowski R., Pieniądz kruszcowy w Polsce wczesnośredniowiecznej, Warszawa 1960.
30.Kilger C., Monetarität und Monetarisierung – Verschiedene Stellungnahmen zur Einfüh¬rung und Ausübung einer Münzgeldwirtschaft im Deutschen Reich und im elbsla¬wischen Raum während des 11. Jahrhunderts, w: The European Frontier. Clashes and Compromises in the Middle Ages, red. Jörn Steacker, Lund 2004, s. 221–232.
31.Książek K., Paszkiewicz B., Skarb z Głogowa. Katalog wystawy numizmatycznej, Gło¬gów 2012.
32.Lalik T., O cyrkulacji kruszców w Polsce X–XII wieku, „Przegląd Historyczny” 1967, t. 58, z. 1, s. 1–27.
33.Lane F.C., Profits from Power: Readings in Protection Rent and Violence-Controlling Enterprises, Albany 1979.
34.Le Goff J., Średniowiecze i pieniądze. Esej z antropologii historycznej, Warszawa 2011.
35.Liwoch R., Skarby zachodnioruskie doby przedmongolskiej, „Materiały Archeologicz¬ne” 2013, t. 39, s. 7–31.
36.Gab es das „Dienstsystem“ im mittelalterlichen Polen – oder was war das ius duca¬le?, red. E. Mühle, www.perspectivia.net/content/publikationen/lelewel-gespra¬eche/4-2011.
37.Nakielski W., Polskie emisje denarów krzyżowych – reakcją na przemiany gospodarcze i kryzys polityczny Cesarstwa 2. połowy XI wieku. Polskie krzyżówki w świetle skarbu ze środy Wielkopolskiej, w: Moneta czasów kryzysu, moneta czasów po¬myślności, red. B. Paszkiewicz, Nowa Sól 2015, s. 129–152.
38.Nakielski W., Propozycja nowej atrybucji monet śląskich przełomu XI i XII w. w świetle depozytu z miejscowości Kopacz, gm. Złotoryja, w: Pieniądz i banki na Śląsku, red. W. Garbaczewski, R. Macyra, Poznań 2012, s. 147–184.
39.Njåstad M., How to tax a Skattland – the case of Jemtlan, w: Taxes, tributes and tributary lands in the making of the Scandinavian kingdoms in the Middle Ages, red. S. Im¬sen, Trondheim 2011, s. 345–354.
40.North D.C., Institutions, transaction costs, and the rise of merchant empires, w: The Po¬litical Economy of Merchants Empires, red. J.D. Tracy, Cambridge 1991, s. 22–40.
41.Paszkiewicz B., Monety z wykopalisk w Gieczu, „Studia Lednickie” 1998, t. 5, s. 131–186.
42.Piotrowski M., Wołoszyn M., Skarby biżuterii z Czermna – konteksty, „Zamojski Kwar¬talnik Kulturalny” 2012, t. 1, z. 110, s. 1–5.
43.Polanyi K., The Great Transformation. Politische und ökonomische Ursprünge von Ge¬sellschaften und Wirtschaftssystemen, Wien 1977.
44.Poulsen B., The Widening of Import Trade and Consumption around 1200 A.D.: a Danish Perspective, w: Cogs, Cargoes, and Commerce. Maritime Bulk Trade in Northern Europe, 1150–1400, red. L. Berggren, N. Hybel, A. Landen, Toronto 2002, s. 31–52.
45.Rosik S., Bolesław Krzywousty, Wrocław 2013.
46.Schatzfund in Brandenburg: Ein Hobby-Archäologe hat in Lebus nördlich von Frankfurt (Oder) rund 2.100 Silbermünzen entdeckt, http://www.gmx.net/magazine/wissen/ silberschatz-brandenburg-entdeckt-2100-muenzen-31262812.
47.Sprenger B., Das Geld der Deutschen. Geldgeschichte Deutschlands von den Anfängen bis zur Gegenwart, München 1995.
48.Suchodolski S., Zasoby pieniężne „szarego człowieka“ w Polsce wczesnośredniowiecz¬nej, w: Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. Muzem Miejskie w No¬wej Soli, Warszawa 1997, s. 151–158.
49.Svensson R., Coinage Policies in Medieval Sweden, „Wiadomości Numizmatyczne” 2015, t. 199–200, z. 1–2, s. 129–187.
50.Tabaka A., Wyrwa A.M., Monety i biżuteria z Ostrowa Lednickiego i okolic, Lednica 2013.