Przegląd Zachodniopomorski

ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2020.2-03
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / z. 2 2020
Miejsce szczecińskiego Pedagogium Książęcego / Królewskiego Gimnazjum Karolińskiego w szwedzkim systemie kształcenia medycznego w latach 1646-1713

Autorzy: Joanna Nieznanowska
Słowa kluczowe: kształcenie medyczne cyrkulacja wiedzy medycznej XVII wiek Gimnazjum Mariackie w Szczecinie Korona Szwedzka Uppsala Greifswald Dorpat/Tartu Åbo/Turku Lund
Data publikacji całości:2020
Liczba stron:29 (47-75)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Celem artykułu było scharakteryzowanie kształcenia medycznego prowadzonego w siedemnastowiecznym Szczecinie, w kontekście szwedzkiej sieci akademickiej z tego okresu, obejmującej pięć uczelni z wydziałami lekarskimi (Uppsala, Dorpat/Tartu, Åbo/Turku, Greifswald, Lund). Analizie porównawczej poddane zostały: liczba i ciągłość obsadzenia katedr medycyny, dostępność i jakość infrastruktury wykorzystywanej w dydaktyce i badaniach naukowych prowadzonych przez profesorów medycyny, liczba i tematyka dysput i dysertacji medycznych przeprowadzanych z udziałem studentów oraz aktywność naukowa profesorów medycyny z poszczególnych ośrodków. Jedynym analizowanym ośrodkiem, któremu gimnazjalna katedra medycyny w Szczecinie nie mogła dorównać w żadnym z analizowanych aspektów, był wydział lekarski w Uppsali. Najistotniejszą różnicą między Szczecinem i Greifswaldem było to, że greifswaldzki wydział lekarski posiadał uprawnienia do nadawania tytułów doktorskich. Natomiast nowym ośrodkom, założonym w omawianym okresie (Dorpat, Åbo, Lund), Szczecin nie tylko dotrzymywał kroku, ale dzięki zaangażowaniu i aktywności działających tu profesorów, niejednokrotnie je wyprzedzał.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Archiwalia
2.Archiwum Państwowe w Szczecinie. Fundacja NMP w Szczecinie, sygn. 1494, 4–5.
3.Archiwalia wydane drukiem
4.Annerstedt, Claes, red. Uppsala universitets historia: Bihang 2, Handlingar 1655–1694. Uppsala: Uppsala Universitet, 1910.
5.Annerstedt, Claes, red. Uppsala universitets historia: Bihang 3, Handlingar 1695–1749. Uppsala: Uppsala Universitet, 1912.
6.Granier, Herman, Herman v. Petersdorff, red. Universität Greifswald. Aus der Originalhandschrift. Zweiter Band (1646–1700) nebst Personen-. Orts-, Sach-, und Wortregister. T. 2: Aeltere Universitäts-Matrikeln, red. Ernst Friedlander Leipzig: S. Hirzel 1894.
7.Pohlmann-Linke, Marco, Sabine-Maria Weitzel, oprac. Die schwedische Großmacht bis zum Ende des Großen nordischen Krieges. T. 2: Quellen zur Verfassungsgeschichte der Universität Greifswald, red. Dirk Alverman, Karl-Heinz Spieß. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2012.
8.Schrevelius, Henrik, red. Lunds akademis constitutioner, med. öfversättning, anmärkningar och samling af sådane till efterlefend gällande författningar och stadgaroku Lund: C.F. Berling, 1832.
9.Tering, Arvo, red. Tartu Ülikooli (Academia Gustaviana) senati protokollid 1637–1644. T. 2. Tartu: Taru Riiklik Ülikool, 1994.
10.Tering, Arvo, red. Album Academicum der Universität Dorpat (Tartu) 1632–1710. Tallinn: Valgus, 1984.
11.Tering, Arvo, red. Tartu Ülikooli (Academia Gustaviana) senati protokollid 1632–34. T. 1. Tartu: Tartu Riiklik Ülikool, 1978.
12.Thümmel, Hans Georg. tłum. i red. Geschichte der medizinischen Fakultät Greifswald von 1456 bis 1713 von Christoph Helvig d. J. und das Dekanatsbuch der medizinischen Fakultät von 1714 bis 1823. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2002.
13.Vasar, Juhan, red. Tartu Ülikooli ajaloo allikaid. I, Academia Gustaviana: a) ürikuid ja dokumente. Tartu: Üliōpilaskonna Kirjastus, 1932.
14.Archiwalia zdigitalizowane
15.Digitales Archiv. Universität Greifswald. Dostęp 30.04.2020. https://www.uni-greifswald.de/universitaet/einrichtungen/archiv/bestaende/digitales-archiv/.
16.Uppsala University Library. Blomboken II–XII. Dostęp 30.04.2020. http://www.alvin-portal.org/alvin/view.jsf?pid=alvin-record%3A104167&dswid=-5270.
17.Uppsala University Library. Erik Wallers autografsamling, sygn. Waller Ms se-01589. Dostęp 30.04.2020. https://www.alvin-portal.org/alvin/imageViewerokujsf?dsId=ATTACHMENT-0001&pid=alvin-record:19043.
18.Ylioppilasmatrikeli 1640–1852. Helsingin Yliopisto. Dostęp 30.04.2020. https://ylioppilasmatrikkeli.helsinki.fi/.
19.Źródła drukowane
20.Braun, Laurentius (praes.), Daniel Stecksenius (resp.). Disputationum medicarum prima, medicinae praecognita leviter delineans. Aboe: Johann Laurentius Wall, 1595.
21.Detharding, Georg. Discursus von Gesundbrunnen zu Kenz. Güstrow, 1690.
22.Drossander, Andreas (praes.), Olof Rudbeck [Młodszy] (autor et resp.). Propagatio plantarum botanico-physica. Upsalae: Henricus Curio, 1686.
23.Elenchus lectionum, quas, Deo Duce, professores in Regiâ Gothorum Academiâ Carolinâ studiosae juventuti publice & privatim proponere decreverunt. Londini Scanorum: V. Haberegger, 1671.
24.Gerdes, Johann. Kenza-Crene, das ist: Beschreibung […] des Gesundbrunnens zu Kenz. Alten Stettin, 1699.
25.Helwig, Christoph [Młodszy] (praes.), Erich Gottlieb von Seelen (resp.). Specimen pharmacologiae sacrae de antimonio, cicuta et pisce magno Tobiae s. siluro: ex tribus naturae regnis desumptum. Gryphiswaldiae: Daniel Beniamin Starck, 1708.
26.Helwig, Christoph [Starszy] (praes.), Samuel Starck (autor et resp.). Disputatio physico-medica de calido innato. Gryphiswaldiae: Doischerus, 1671.
27.Heunius, Johannes (praes.), Conrad Schusler (autor et resp.). De calculo renum et vesicae. Gryphiswaldiae: Jeger, 1649.
28.Hoffvenius, Petrus (praes.), Laurentius Micrander (resp.). Dissertatio medica de spiritu seu calido corporis humani. Upsalae: Henricus Curio, 1679.
29.Kirstenius, Georg (praes.), Jacob Ludovici (resp.). Exercitationum Phyto-Philologicarum ex Sacris secunda, de Colocynthide prophetica et Cocco. Stetini: Georg Goetschius, 1651.
30.Kirstenius, Georg (praes.), Jacob saurius (resp.) Exercitationum Phyto-Philologicarum ex Sacris prima, de Dudaim et Manna israelitarum. Stetini: Georg Goetschius, 1651.
31.Kirstenius, Georg (praes.), Johannes Buntebardt (resp.). Disputationum anatomicarum prima continens theses & quaestioones de natura & constitutione Anatomiae, deq. proncipiis corporis humani illustriores. Stetini: Georg Goetschius, 1649.
32.Lembke, Christian (praes.), Christian Heinrich Schmidt (resp.). Theses anatomicae de sanguine. Sedini: Gabriel Dahl, [1703].
33.Lembke, Christian. Kurzer Bericht von kentzer Gesundbrunnen. Stralsund, 1719.
34.Luther, Carl Friedrich (praes.), Johannes Christoph Jetz (resp.). [De Fonte soterio Kenzensi] dissertation prior, qua phaenomena in examine fontis observata recensenturoku Sedini: typid Gabrielis Dalii, [1706].
35.Luther, Carl Friedrich (praes.), Otto Bernhard Luther (resp.). [De Fonte soterio Kenzensi] dissertation posterior, qua medicae fontis virtutes recensenturoku [Stettin, 1709].
36.Micraelius, Johann. Exercitationum Publicarum in Illustri Paedagogio Stetinensi […] Delineatio [1641–1658]. Dostęp 30.04.2020. https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/17675/edition/39611#structure.
37.Micrander, Laurentius (praes.), Johann Salbom (resp.). Dissertatio medica, exhibens spiritus humani pathologiam. Dorpat: J. Brendeken, 1691.
38.Pfeiffer, Sigismund August. Gründliche Vorstellung der pommerschen Glückseeligkeit in dem gedoppelten Wasser-Schatze, derer Gesund-Brunnen zu Barth und Kentz
39.und von derselben Natur und Eigenschafft. Stralsund: Schindler, 1722.
40.Raicus, Johannes (praes.), Petrus Turdinus (resp.). Disputatio physico-medica votiva εἰς ἱέρωμα surgenti iam Dorpati novo collegio regio. Rigae: Gerhard Schröder, 1631.
41.Roberg, Laurentius (praes.), Laurentius Micrander (autor et resp.). Dissertatio medica selectiora inventa anatomica eorundemque in medicina usum breviter exhibens. Upsalae: typis Keyserianis, 1700.
42.Rudbeck, Olof [Młodszy] (praes.), Andreas Holtzbom (resp.). Disputatio medico-botanica de mandragora. Upsaliae, 1702.
43.Rudbeck, Olof [Starszy]. Atland eller manheim, dedan Japhets afkomne de förnämste Keyserlige oc Kungelige Slechter ut till hela werlden henne att styra utgängne drösa och desse erstsöliande Folck utogade […]. Upsalae: Henricus Curio 1679, 1698.
44.Rudbeck, Olof [Starszy]. Nova exercitatio anatomica exhibens ductus hepaticos aquosos et vasa glandularum serosa, cui accessere aliae ejusdem observationes anatomicae. Arosiae: E. Lauringeus, 1653.
45.Sack, Erasmus (praes.), Matthaeus Neumann (resp.). Disputatio medica inauguralis de hydrope ascite. Londini Scanorum: David Kempe, 1678.
46.Schaevius, Heinrich. Anatomischer Abriss […] der gantzen menschlichen Cörperoku Alten Stettin: G. Götzken, 1653.
47.Stenius, Olof (praes.), Olof Rudbeck [Starszy] (autor et resp.). Disputatio anatomica de circulatio sanguinis. Arosiae: Eucharius Lautringeus, 1652.
48.Tillandz, Elias (praes.), Henrik Hasselqvist (resp.) Οστεολογία, sive Dissertatio medica de ossibus humanis. Aboe, 1692.
49.Tillandz, Elias (praes.), Johannes H. Aschlinus (resp.). Disputatio medica isagogicen comprehendens. Aboe, 1673.
50.Tillandz, Elias. Catalogus plantarum tam in exsultis quam incultis locis prope Aboam superiori aestate nasci observatarum. Aboe: Johann Laurentius Wall, 1673.
51.Tillandz, Elias. Icones novae in usum selectae et catalogo plantarum promiscue appensae. Aboe: johann Laurentius Wall, 1683.
52.Wirdig, Sebastian (praes.), Andreas Arvidi (resp.). Disputatio medica de natura et constitutione medicinae. Dorpat: J. Vogelius, 1648.
53.Wirdig, Sebastian (praes.), Olaus N. Ostenius (autor et resp.). Disputatio medica de dysenteria. Dorpat: J. Vogelius, 1651.
54.Zander, Johann. Primitiae viridarii medici Stetinensis. Sedini: Michael Höpfner, 1672.
55.Opracowania
56.Ahnfelt, Paul Gabriel. Lunds universitets historia. T. 1. Stockholm: L.J. Hierta, 1859.
57.Åkerman, Susanna. „Paracelsianism in Sweden”. W: Western Esotericism in Scandinavia, red. Henrik Bogdan, Olav Hammer, 425–430. Leiden–Boston: Brill, 2016.
58.Akiander, Matthias, red. Finlands Minnesvärde Män. T. 1. Helsingfors: Frecknell, 1853.
59.Alanko, Teija. Cloister, manor, and botanic gardens in medieval and early modern Finland and Sweden – an archaeobotanical approach to garden history. Helsinki: Helsingin Yliopisto, 2017. Dostęp 20.04.2020. https://helda.helsinki.fi/handle/10138/177559.
60.Alvermann, Dirk. „Die Verfassungsentwicklung im Rahmen der allgemeinen Geschichte zwischen 1649–1720”. W: Die schwedische Großmacht bis zum Ende des Großen nordischen Krieges, oprac. Marco Pohlmann-Linke, Sabine-Maria Weitzel, XI–XXI. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2012.
61.Annerstedt, Claes. Uppsala universitets historia. D. I, 1477–1654, Universitets öden. Uppsala: Uppsala Universitet, 1877.
62.Annerstedt, Claes. Uppsala universitets historia. D. II, 1655–1718, Universitets öden. Uppsala: Uppsala Universitet, 1908.
63.Annerstedt, Claes. Uppsala universitets historia. D. III−1, 1719–1792, Universitets öden. Uppsala: Uppsala Universitet, 1913.
64.Annerstedt, Claes. Uppsala universitets historia. D. III–2, 1719–1792, Universitets organization och verksamhet. Uppsala: Uppsala Universitet, 1914.
65.Åsberg, Kerstin Hulter, Krister Östlund. Medicin och Farmaci 400 år vid Uppsala universitet: föreläsningar vid Medicinska och Farmaceutiska fakulteternas högtiglighållande av tillsättningen av Johannes Chesnecopherus på den första professuren 1613. Uppsala: Uppsala Universitet, 2014.
66.Bergmann, Johan. Universitet I Dorpat under svenska tiden Gustav II Adolfs sista kulturskapelse: ett bidrag till belysning av stormaktstidens kultursträvanden. Uppsala-Stockholm: Almquist & Wikseli, 1932.
67.Borysowska, Agnieszka. Kultura książki w dawnym Szczecinie (XVII–XVIII w.). Studia z pogranicza bibliologii i literaturoznawstwa. Szczecin: Książnica Pomorska, 2018.
68.Dahl, Per. Svensk ingenjörskonst under stormaktstiden: Olof Rudbecks tekniska undervisning och praktiska verksamhet. Uppsala: Uppsala Universitet, 1995.
69.Ewert, Günter, Ralf Ewert. Hochschulmedizin in Greifswald von der Universitätsgründung (1456) bis zum Universitätskrankenhaus (1859). Berlin: Pro Business, 2013.
70.Fagerlund, Lars Wilhelm, Tigerstedt. Åbo universitets lärdomshistoria: 1: Medicinens stadium vid Åbo universitet. Helsingfors: Tidnings- & Tryckeri-aktiebolagets Tryckeri, 1890.
71.Forsius, Arno. Ihmisiä lääketieteen historiassa. Dostęp 30.04.2020. http://www.saunalahti.fi/arnoldus/haklaaih.html.
72.Fransson, Sven-Göran. „Olof Rudbeck”. Clinical Cardiologu 20 (1997), 11: 974–976.
73.Hjelt, Otto Eduard August. Åbo universitets lärdomshistoria: 6, Naturalhistoriens stadium vid Åbo universitet. Helsingfors: Tidnings- & Tryckeri-aktiebolagets Tryckeri,
74.1896.
75.Hyrtl, Joseph. Die alten deutschen Kunstworte der Anatomie. Wien: W. Braumüller, 1884.
76.Inno, Karl. Tartu University in Estonia during the Swedish Rule (1632–1710). Stockholm: Vaba eesti, 1972.
77.Johansson, Henry. „Uppsala University Hospital 300 Years – a Survey of the Surgical Development”. Uppsala Journal of Medical Sciences 114 (2009), 1:2–11.
78.Kallinen, Maija. „Lectures and Practices. The Variety of Mathematical and Mechanical teaching at the University of Upsala in the 17th Century”. W: Universities and Science in the Early Modern Period, red. Mordechai Feingold, Victor Navarro-Brotons, 111–125. Dordrecht: Springer, 2006.
79.Kallinen, Maija. Change and Stability. Natural Philosophy at the University of Turku, 1640–1713. Helsinki: Societas Historica Finlandiae, 1995.
80.King, David. Finding Atlantis. A True Story of Genius, Madness and an Extraordinary Quest for a Lost World. New York: Broadway Books, 2005.
81.Klinge, Matti. Helsingin yliopisto 1640–1990. 1. osa: Kuninkaallinen Turun Akademia 1640–1828. Helsingissä: Kustannusosakeyhtiö Otava, 1987.
82.Kock, Wolfram. „Medical Education in Scandinavia since 1600”. W: The History of Medical Education, red. Charles Donald O’Malley, 263–302. Los Angeles: University of California Press, 1970.
83.Kosegarten, Johann Gottfried Ludwig. Geschichte der Universität Greifswald mit urkundlichen Beilagen. T. 1. Greifswald: Koch, 1857.
84.Lindberg, Bo S. „Den första doktorsdisputationen i medicin i Uppsala – och Sverige”. Uppsala Medicinhistoriska Förening (2016): 123–134. Dostęp 30.04.2020. http://
85.files.webb.uu.se/uploader/247/Medhist_arsbok_%202016.pdf.
86.Lindroth, Sten. Uppsala Universitet 1477–1977. Uppsala: Uppsala Universitet, 1976.
87.Mansikka, Tomas. „Paracelsianism in Finland”. W: Western Esotericism in Scandinavia, red. Henrik Bogdan, Olav Hammer, 410–416. Leiden-Boston: Brill, 2016.
88.Martinsson, Karin, Svengunnar Ryman. „Floristiska fragment från Olof Rudbecks tid”. Svensk Botanisk Tidskrift 3–4 (2014): 132–166.
89.Martinsson, Karin, Svengunnar Ryman. Blomboken: bilder ur Olof Rudbecks stora botaniska verk. Stockholm: Prisma, 2008.
90.Nieznanowska, Joanna. „Syzyfowe prace. 175 lat starań profesorów medycyny Pedagogium Książęcego / Gimnazjum Karolińskiego / Królewskiego Gimnazjum Akademickiego o powstanie w Szczecinie uniwersyteckiego wydziału lekarskiego”. W: Od Pedagogium Książęcego do Gimnazjum Mariackiego. Z dziejów szkolnictwa
91.półwyższego w Szczecinie do początków XIX w. Studia i materiały, red. Agnieszka Borysowska, 73–90. Szczecin: Książnica Pomorska, 2018.
92.Petukhov, Evgenij V. Imperatorskij Jur’evskij, byvshij Derptskij Universitet za sto let ego sushchestvovanija (1802–1902). T. 1. Jur’ev, 1902. T. 2. St. Peterburg, 1906.
93.Piirimäe, Helmut, red. Tartu Ülikooli ajalugu 1632–1982. T. 1. Tallinn: Eesti raamat, 1982.
94.Piirimäe, Helmut. Ülikoolilinn Pärnu. Pärnu – the University Town. Tartu: Tartu Ülikool, 1999.
95.Piirimäe, Pärtel. „Early Modern Academic Writings and Intellectual History: Methods and Perspectives of Research”. Ajalooline Ajakiri 3–4 (2010): 247–262.
96.Rauch, Georg von. Die Universität Dorpat und das Eindringen der frühen Aufklärung in Livland. Essen: Essener Verlangsanstalt, 1943.
97.Rein, Kaarin. „Medizin und Theologie in Dorpat (Tartu) im 17. Jahrhundert”. W: Reformatio Baltica: Kulturwirkungen der Reformation in den Metropolen des Ostseeraums, red. Heinrich Assel, Johann Anselm Steiger, Axel E. Walter, 669–680. Berlin–Boston: De Gruyter, 2018.
98.Rein, Kaarina. „Professors of Medicine and Medical Works at Gymnasium Dorpatense and Academia Gustaviana”. Ajalooline Ajakiri 3–4 (2010): 297–321.
99.Rein, Kaarina. „Tartu as the Eastern Outpost of European Medicine in the First Half of the 17th Century”. Acta Baltica historiae et Philosophiae Scientiarum 1 (2014): 37–52.
100.Rein, Kaarina. Arstiteadus rootsiaegses Tartu gümnaasiums ja ülikoolis aastatel 1630–1656. Meditzinialased disputatsioonid ja oratsioonid ning nende autorid. Tartu: Tartu Ülikooli Kirjastus, 2011.
101.Rosén, Jerker. Lunds universitets historia I. 1668–1709. Lund: Lund Universitet, 1968.
102.Schröder, Stephan Michael. „Schweden als Herkunftsland antiker Kulturoku Olof Rudbecks ‚Atland eller Manheim‘ (‚Atlantica sive Manheim‘), 1679–1702”. W; Lesbarkeiten: Antikrezeption zwischen barock und Aufklärung, red. Dietrich Boschung, Erich Kleinschmidt, 61–82. Würzburg: Königshausen & Neumann, 2010.
103.Schultze, Carl August Sigmund. Die anatomischen Sammmlungen und das neue Anatomie-Gebäude zu Greifswald. Grifswald: F. Otte, 1856.
104.Schwerin, Hans Hugold von. Lundagårdshuset – dess byggnadshistoria. Lund, 1935.
105.Siilivask, Karl. History of Tartu University, 1632–1982. Tallinn: Perioodika, 1985.
106.Sjöberg, Cajsa. „Eric Gustaf Lidbeck, nyttan och nature”. Lychnos (2007): 237–249. Dostęp30.04.2020. https://lychnosblog.files.wordpress.com/2017/04/2007-33.pdf.
107.Suy, Raphael, Sara Thomis, Inge Fourneau. „The Discovery of the Lymphatics in the Seventeenth Century”. Acta Chirurgica Belgica 116 (2016), 4: 260–266, 5: 329-335, 6: 390–397; 117 (2017), 4: 270–278.
108.Thomasson, Joakim. Kungshuset. En byggnadsarkeologisk utredning med förslag tillproblembaserad documentation. Lund: Lund Universiy, 2002. Dostęp 30.04.2020.
109.https://portal.research.lu.se/portal/files/5792289/2338587.pdf.
110.Törje, Axel. De botaniska institutionerna vid Lunds universitet. Lund: Gleerup, 1968.
111.Universitas Dorpatensis. Die Kaiserliche Universität Dorpat. Denkschrift zu ihrer fünfundzwanzigsten Feuer des zwölften Decembers. Dorpat, 1827.
112.Wehrmann, Martin. „Ein botanischer Garten in Stettin”. Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Alterthumm (1892): 100–103.
113.Wehrmann, Martin. „Geschichte des Königlichen Marienstifts-Gymnasiums in Stettin (1544–1894)”. W: Festschrift zum dreihundertfünfzigjährigen Jubiläum des Königlichen Marienstifts-Gymnasiums zu Stettin. Stettin: Herrcke & Lebeling, 1894.
114.Weibull, Martin Johan Julius. Lunds universitets historia: 1668–1868. T. 1. Lund: C.W.K. Gleerup, 1868.
115.Wein, Kurt. Elias Tillandz‘s „Catalogus plantarum”(1683) im Lichte seiner Zeit erklärt und gewürdigt: ein Beitrag zur Geschichte der Floristik und zur Geschichte der
116.Botanik in Finnland. Helsinki: Finnisches Literatur-Gesellschaft, 1930.
117.Willkomm, Moritz. Der botanische Garten der Kaiserlichen Universität Dorpat. Dorpat: C. Mattiesen, 1873.