Przegląd Zachodniopomorski

ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2019.2-05
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Issue archive / z. 2 2019
„Okno na świat” i „dwójka”. Działalność placówki polskiego wywiadu i kontrwywiadu wojskowego w Gdyni w latach 1933-1939

Authors: Wojciech Skóra ORCID
Akademia Pomorska w Słupsku
Keywords: military intelligence the port in Gdynia Pomerania sea policy counter-intelligence the Free City of Gdańsk/Danzig
Data publikacji całości:2019
Page range:33 (99-131)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

In the years 1933-1939 in Gdynia there was a post of Polish military intelligence. It wasan officers’ Post no 2 (PO-2), subordinated to a bigger agency, the Branch Office no 3 ofthe Second Department of the Polish Army’s General Staff. An officer managed a teamof several people, military men and civilians. In turn, they managed agents, who collected information. Their number oscillated between 6 and 13. Altogether, in the years1933–1938 there were at least 37 agents working for PO-2 in Gdańsk and Germany. PO-2 was created a few months after the Nazis assumed power in the Reich andjust after Germany left the League of Nations. The years 1931–1933 were a period ofexceptional tension between Poland and Gdańsk/Danzig. It was especially visible in theforum of the League of Nations. The reason behind creating a post of offensive counter-intelligence (such was the profile of the post for the first two years) was a fear of howthe situation in the Free City of Danzig might develop. The Nazis were unpredictable anddangerous. From the counter-intelligence point of view PO-2 was a shield protecting the port in Gdynia and its surroundings from the German penetration. The vicinity of Gdańsk wasthe main reason to create the post. It was a propitious city for espionage. The Free Cityof Gdańsk/Danzig was full of deserters, smugglers, forgers, common criminals, politicalactivists, escapees and refugees. Until November 1935 the Gdynia PO-2 concentrated on counter-intelligence concerning Gdańsk. A relatively easy task was to identify flats where the Germans met withtheir collaborators. Several score of tasks were related with checking the reports concerning various people; the reports were coming from the officers’ posts, the branch office or other sources. Spies and traitors were looked for. The behaviours of selected inhabitantsof Gdańsk were investigated, especially the uncharacteristic and – at the same time –regular ones. The information was collected on the connections between Polish, Gdańskand German enterprises. Social contacts of officers of the Polish Army and the membersof their families (especially their wives) were looked at carefully. Since 1935 in connection with creating Wehrmacht out of compulsory conscriptionPO-2 changed its mode of action into offensive, mainly in West Pomerania, i.e. the eastern part of Provinz Pommern and Grenzmark Posen Westpreussen. The point was to define the state of the German armaments, the deployment of German troops, the locationof their airports and fortifications (of what was to become the Pomeranian Embankment,Pommernstellung) and the speed of mobilisation.
Download file

Article file

Bibliography

1.Źródła archiwalne:
2.Archiwum Akt Nowych, Poselstwo RP w Budapeszcie
3.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
4.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy
5.Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie, Oddział II Sztabu Głównego WP
6.Prasa:
7.„Słowo Pomorskie”
8.Źródła drukowane:
9.Katyń. Dokumenty zbrodni, t. 3, Losy ocalałych: lipiec 1940 – marzec 1943, oprac. W. Materski, Warszawa 2001.
10.Rocznik Morski i Kolonialny 1938, Warszawa 1938.
11.Rocznik Statystyczny Gdyni 1933–1934, red. B. Polkowski, Gdynia 1934.
12.Wspomnienia i reportaże:
13.Rummel J., Sen o Gdyni, w: Brama na świat. Gdynia 1918–1939, oprac. M. Rdesiński, Gdańsk 1976.
14.Walicka M., Gdynia. Pejzaż sprzed wojny, Gdańsk 1982.
15.Wańkowicz M., Judym na szczeblu służbowym, w: Brama na świat. Gdynia 1918–1939, oprac. M. Rdesiński, Gdańsk 1976.
16.Wat A., Mój wiek. Pamiętnik mówiony, t. 2, Warszawa 1990.
17.Opracowania:
18.Benoist-Méchin J., Niemcy i armia niemiecka 1918–1938, t. 2, Oświęcim 2015.
19.Daniluk J., SS w Gdańsku. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2013.
20.Dąbrowski D., Rzeczpospolita Polska wobec kwestii Rusi Zakarpackiej (Podkarpackiej) 1938–1939, Toruń 2007.
21.Dubicki T., Suchcitz A., Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939–1945. Słownik biograficzny, t. 1, Warszawa 2009; t. 2, Warszawa 2011.
22.Gondek L., Wywiad polski w III Rzeszy 1933–1939. Zarys struktury, taktyki i efektów obronnego działania, Warszawa 1982.
23.Jastrzębski W., Major Żychoń i bydgoska ekspozytura wywiadu, Bydgoszcz 1994.
24.Kardas M., Gdynia i jej władze w latach 1926–1950. Główne problemy polskiej administracji publicznej miasta, Toruń 2013.
25.Lis J., Geneza tworzenia Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, „Niepodległość” 1948.
26.Majzner R., Organizacja i funkcjonowanie kontrwywiadu morskiego (SRI Dowództwa Floty) w latach 30. XX w. na przykładzie zwalczania niemieckiego szpiegostwa – zarys problematyki, w: Kontrwywiad II RP 1918–1945 (1948), t. IV, red. A. Przyborowska, Warszawa 2017.
27.Majzner R., Wywiad morski II Rzeczypospolitej (1918–1939), „Zeszyty Historyczne” 2016 (wydawane przez Akademię im. Jana Długosza w Częstochowie), t. 15.
28.Paduszek K., Zajrzeć do mózgu Lenina. Wywiad II Rzeczypospolitej a postrewolucyjna Rosja, Łomianki 2016.
29.Przegiętka M., Zainteresowanie wywiadu polskiego niemieckim wojskowym tranzytem kolejowym przez Pomorze w okresie międzywojennym, w: Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 2, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2015.
30.Skóra W., Działalność gdańskiej ekspozytury polskiego wywiadu wojskowego w latach 1920–1930 (Pomorze Zachodnie, Prusy Wschodnie i Wolne Miasto Gdańsk), Poznań 2011.
31.Skóra W., Oficerowie wywiadu polskiego na Pomorzu 1919–1939. Sylwetki, kryteria doboru, prawidłowości, w: Kadry decydują o wszystkim. Studia z zakresu biografistyki wojskowej, red. J. Jędrysiak, D. Koreś, G. Strauchold, K. Widziński, Wrocław 2015.
32.Skóra W., Placówki wywiadu polskiego w Chojnicach. Przyczynek do dziejów Pomorza Zachodniego i Nadwiślańskiego w dwudziestoleciu międzywojennym, Poznań 2011.
33.Stępniak H., Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku 1920–1939, Gdańsk 1991.
34.Tym W., Rzepniewski A., Przygotowania do obrony rejonu Gdyni przez siły Lądowej Obrony Wybrzeża, w: Gdynia 1939. Relacje uczestników walk lądowych, oprac. W. Tym, A. Rzepniewski, Gdańsk 1979.
35.Ulatowski Ł., Polski wywiad wojskowy w 1939 roku. Struktura organizacyjna, składy osobowe, personel, budżet, mob., Warszawa 2013.
36.Widernik M., Rozwój miasta Gdyni w latach 1926–1939, w: Gdynia wczoraj 1926–1986. 60 lat Gdyni, Gdynia 1986.
37.Wolsza T., Katyń to już na zawsze katy i katowani. W „polskim Londynie” o sowieckiej zbrodni w Katyniu (1944–1956), Warszawa 2008.