Przegląd Zachodniopomorski

ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2019.1-03
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Issue archive / z. 1 2019
Udział Kościoła w propagandzie na rzecz Ziem Odzyskanych (1945-1949)

Authors: Marta Cichocka ORCID
Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Szczecińskiego
Keywords: Regained Territories propaganda of the Church 1945–1949 ‘Tygodnik Katolicki’ [Catholic Weekly] polonisation
Data publikacji całości:2019
Page range:27 (55-81)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

Celem artykułu było ukazanie i ocena udziału Kościoła katolickiego w uprawianej w latach 1945-1949 propagandzie na rzecz Ziem Zachodnich i Północnych. Teza zaś brzmi: Kościół katolicki w Polsce odgrywał świadomą i celową rolę w procesach polonizacji Ziem Odzyskanych między innymi uprawiając na ich rzecz propagandę. W roku 1945 w interesie Polski i Kościoła leżało trwałe zintegrowanie Ziem Zachodnich i Północnych z resztą kraju. Jednym z elementów koniecznych do osiągnięcia tego celu był przyjazd na te ziemie Polaków, ich adaptacja, zaangażowanie w odbudowę i zagospodarowanie oraz pozostanie na stałe. W nie znające precedensu, przedsięwzięcie zaangażowano przede wszystkim siły państwowe, które miały doprowadzić do realizacji polityki faktów dokonanych prowadzonej przez Józefa Stalina. Zajęcie Ziem Zachodnich było wówczas zgodne z polską racją stanu, dlatego włączyły się w to dzieło również ośrodki naukowe i Kościół. Zaraz po wojnie rozpoczęto akcję propagandową na rzecz Ziem Odzyskanych skierowaną do Polaków z województw centralnych (by ułatwić im zaakceptowanie zmian granicznych), do mieszkańców Kresów Wschodnich (by nadać sens ich migracji na zachód) oraz do społeczeństwa tworzącego się na terenach poniemieckich (by pozostali i zaczęli utożsamiać się z nową małą ojczyznę). Propaganda uprawiana przez Kościół różniła się od tej stosowanej przez państwo i ośrodki naukowe głównie tym, że odwoływała się do haseł ponownej chrystianizacji tych, protestanckich dotąd ziem. Specyficzny pod tym względem był region Pomorza Zachodniego, najsłabiej powiązany historycznie z Polską i długo borykający się z próżnią osadniczą. Stąd propaganda była tu bardziej intensywna, wykorzystywano w niej lokalną prasę katolicką i kościelną (zwłaszcza: "Tygodnik Katolicki" oraz "Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej"), która stanowi podstawowe źródło do badań poruszanego problemu. W roku 1949, wraz ze zmianą polityki władz państwowych, działalność propagandowa na rzecz Ziem Odzyskanych straciła na znaczeniu. Jest to również ważna cezura ze względu na możliwości funkcjonowania Kościoła, które zostały od tego roku poważnie ograniczone, również w zakresie uprawianej przezeń propagandy.
Download file

Article file

Bibliography

1.Archiwum Państwowe w Szczecinie, Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie, sygn. 3865–3866.
2.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie, sygn. 008/127, t. 1; 00103/152/37.
3.Archiwum Diecezjalne w Zielonej Górze, sygn. 10, 19, 83, 285, 355, 1181, 1183.
4.Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, sygn. OA XIII 485.
5.Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, sygn. 302.
6.Hlond A., Dzieła, t. 1: Nauczanie 1897–1948, red. J. Konieczny, Toruń 2003.
7.Hlond A., W Służbie Boga i Ojczyzny. Wybór pism i przemówień 1922–1948, oprac. S. Kosiński, Warszawa 1988.
8.Hlond A., Zarządzenie w sprawie wyjazdu na pracę duszpasterską na Ziemie Zachodnie, Poznań, 1 XI 1945 r., „Zarządzenia Władzy Duchownej dla Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Poznańskiej” 1945, nr 6.
9.Kominek B., W służbie „Ziem Zachodnich”, wybór i oprac. J. Krucina, Wrocław 1977.
10.Wyszyński S., Dzieła zebrane, t. 1: 1949–1953, red. Z. Kraszewski, Warszawa 1991.
11.„Gość Niedzielny”.
12.„Kalendarz Ziem Odzyskanych” za lata 1947–1949.
13.„Słowo Powszechne”.
14.„Tygodnik Katolicki” za lata 1946–1953.
15.„Tygodnik Powszechny” za lata 1945–1956.
16.„Tygodnik Warszawski”, za: T. Sikorski, M. Kulesza, Niezłomni w epoce fałszywych proroków. Środowisko „Tygodnika Warszawskiego” 1945–1948, Warszawa 2013.
17.„Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej” za lata 1945–1951.
18.Zarządzenia Kurii Gorzowskiej za lata 1951–1956.
19.Chinciński T., Nieugiętość czy kompromis? Prasa katolicka w Polsce w latach 1945– 1956, w: Media w PRL, PRL w mediach. Materiały z II Ogólnopolskiej Konferencji „Propaganda PRL-u”, red. M. Malinowski, P. Niwiński, T. Dmochowski, Gdańsk 2003.
20.Cichocka M., Kościół rzymskokatolicki w procesach integracyjnych na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956, Szczecin 2016.
21.Czajkowski Z., Patriotyczna i integracyjna rola Kościoła i katolicyzmu na Ziemiach Zachodnich i Północnych, „Życie i Myśl. Miesięcznik Kulturalno-Społeczny” 1970, nr 5.
22.Domke R., Ziemie Zachodnie i Północne Polski w propagandzie lat 1945–1948, Zielona Góra 2010.
23.Engelgard J., Od współpracy do wrogości – wzajemne relacje grupy „Dziś i Jutro” (PAX-u) ze środowiskiem „Tygodnika Powszechnego” i „Znaku” w latach 1945–1956, w: Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
24.Engelgard J., Ziemie Zachodnie i Północne w polskiej myśli zachodniej, w: Powrót nad Odrę i Bałtyk: plakaty ze zbiorów Muzeum Niepodległości w Warszawie, red. T. Skoczek, Warszawa 2015.
25.Fenrych Z., Szczecin w Watykanie, czyli kwestia polskich ziem zachodnich w polityce kościelnych dyplomatów w latach 1945–1972, w: Szczecin z oddali, red. K. Rembacka, Szczecin 2014, s. 111–130.
26.Friszke A., Nadzieje i złudzenia. Środowiska katolików świeckich przed i po Październiku 1956, w: Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
27.Friszke A., Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL, Warszawa 2007.
28.Gerlich H., Obrazy świata minionego – oswajanie Ziem Zachodnich. Analiza jednego przypadku w świetle relacji autobiograficznych, „Etnografia Polska” 1994, t. 38, z. 1–2.
29.Kiernicki B., „Tygodnik Katolicki” (1946–1953), w: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na ziemi lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), red. P. Socha, Zielona Góra–Gorzów Wielkopolski 1998.
30.Kłopot S., Wielokulturowe dziedzictwo Wrocławia a tożsamość jego mieszkańców, w: Myśli społecznych splątanie. Księga jubileuszowa z okazji 60-lecia pracy naukowej i dydaktycznej Profesora Władysława Markiewicza, red. K. Czekaj, J. Sztumski, Z.A. Żechowski, Katowice 2011.
31.Kunicka K., Prasa gorzowska w latach 1945–1975, w: K. Kunicka, B.J. Kunicki, H. Szczepański, Prasa gorzowska w latach 1945–1985, Gorzów 1987.
32.Łętowski M., Dwa tygodniki. „Tygodnik Warszawski” i „Tygodnik Powszechny” (1945–1953) w życiu katolicyzmu społecznego w Polsce, „Chrześcijanin w Świecie” 1985, nr 146.
33.Majdański K., Wrócił tu Kościół. Z posługi słowa Biskupa Szczecińsko-Kamieńskiego 1979–1985, Szczecin 1985.
34.Matelski D., Kościół katolicki wobec Ziem Zachodnich i Północnych Polski (1945–1995), w: Pomorze trudna Ojczyzna?, red. A. Sakson, Poznań 1996.
35.Migdalski, Biskup szczecińsko-kamieński Kazimierz Majdański epigonem polskiej myśli zachodniej, w: Nad Odrą i Bałtykiem. Myśl zachodnia: ludzie – koncepcje – realizacja do 1989 r., red. M. Semczyszyn, T. Sikorski, A. Wątor, Szczecin 2013.
36.Musekamp J., Między Stettinem a Szczecinem. Metamorfozy miasta od 1945 do 2005, tłum. J. Dąbrowski, Poznań 2013.
37.Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i Poznaniu. Szkice o prymasach Polski w okresie niewoli narodowej i II Rzeczypospolitej, red. F. Lenort, Poznań 1981.
38.Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim 1945–1950. Mity irzeczywistość, red. K. Kozłowski, Szczecin 2002.
39.Panuś K., Pius XII, Kraków 2008.
40.Pietrzak J., Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski Augusta Hlonda 1945–1948, t. II, Poznań 2009.
41.Pius XII a Polska 1939–1949, oprac. K. Lis SDB, Warszawa 2013.
42.Pius XII i Polska w latach 1939–1945, oprac. W. Faccinetti Jelonek, London 1975.
43.Ptaszyński R., Sikorski T., Wstęp, w: Sensus Catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
44.Rostworowski M., Słowo o Paxie 1945–1956, Warszawa 1968.
45.Scholz F., Zwischen Staatsräson und Evangelium. Kardinal Hlond und die Tragödie der Ostdeutschen Diözesen, Frankfurt am M. 1988.
46.Sikorski T., Kulesza M., Niezłomni w epoce fałszywych proroków. Środowisko „Tygodnika Warszawskiego” 1945–1948, Warszawa 2013.
47.Stefaniak J., Polityka władz państwowych PRL wobec prasy katolickiej w latach 1945–1953, Lublin 1998.
48.Strauchold G., Myśl zachodnia i jej realizacja w Polsce Ludowej 1944–1957, Toruń 2003.
49.Sułowski Z., Najstarsza granica zachodnia Polski, „Przegląd Zachodni” 1952, nr 3–4, s. 343–483.
50.Szuba Z., Moje „słowo” na Ziemiach Zachodnich, w: 40 lat ze „Słowem”, red. J. Wójcik, Warszawa 1987.
51.Szuba Z., Na Ziemiach Zachodnich po wiekach odzyskanych. Kościół na Ziemiach Zachodnich (1945–1970), „Życie i Myśl. Miesięcznik Kulturalno-Społeczny” 1970, nr 5, s. 25–28.
52.Szulc P., Pozyskane ziemie odzyskane, „Pamięć i Przyszłość” 2015, nr 2.
53.Szulc P., Propaganda stalinowska na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2015.
54.Tyszkiewicz J., Sto wielkich dni Wrocławia. Wystawa Ziem odzyskanych we Wrocławiu a propaganda polityczna Ziem Zachodnich i Północnych w latach 1945–1948, Wrocław 1997.
55.Wilk S., Stolica Apostolska wobec Ziem Zachodnich i Północnych Polski po II wojnie światowej, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, tom 1: 1945–1956, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2016.
56.Wojsław J., „Ziemie odzyskane” w polityce propagandowej kierownictwa PPR w latach 1945–1948 w kontekście rysowania relacji Niemców i Polaków: strategie komunikacyjne i ich stosowanie na przykładzie prasy Wybrzeża Gdańskiego, „Naukowy Przegląd Dziennikarski” 2017, nr 3.
57.Żaryn J., Kościół w Polsce w latach przełomu (1953–1958). Relacje ambasadorów RP przy Stolicy Apostolskiej, Warszawa 2000.
58.Żaryn J., Stolica Apostolska wobec Polski i Polaków w latach 1944–1958 w świetle materiałów ambasady RP przy Watykanie (Wybór dokumentów), Warszawa 1998.
59.Żurek R., Kościół rzymskokatolicki w Polsce wobec Ziem Zachodnich i Północnych 1945–1948, Szczecin–Warszawa–Wrocław 2015.