Przegląd Zachodniopomorski


ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2018.4-10
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Issue archive / z. 4 2018
Kosztowności pomorskich klasztorów w świetle wykazów z czasów sekularyzacji w 1. poł. XVI w.
(Valuables of the Pomeranian Monasteries in the Light of the Registers of the Period of Secularisation in the First Half of the 16th Century)

Authors: Rafał Simiński
Keywords: valuables monasteries West Pomerania secularisation Reformation
Data publikacji całości:2018
Page range:23 (201-223)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

The paper is aimed at analysing the circumstances of creating and the contents of the registers of valuables from the Pomeranian monasteries gathered as a result of secularisation in the period when the ideas of Martin Luther were being introduced in West Pomerania in the first half of the 16th century. The term ‘valuables’ (jewels) includes paraments and liturgical vestments, noble metals (gold and silver) and cash. Valuables were among the main elements of the movables of the dissolved monastic congregations. In most cases the registers were set up on the strength of an order issued by the dukes and were compiled by clerks or members of a particular order in the presence of other monks and representatives of urban authorities. The registered valuables, unless they had been lost during the riots against the religious clergy, were given to town councils for safe keeping. Finally, most valuables landed in the duke’s treasury and later was divided and inherited within the Family of the Griffins. The registers of valuables are a very important source of knowledge about the material culture of the Pomeranian monasteries; they provide information on the equipment of the monastic churches, chapels and altars, as well as on the reserves of precious metals. They may also be considered to be an indirect source of knowledge on various currents of religiousness in different religious orders.
Download file

Article file

Bibliography

1.Źródła archiwalne
2.Archiwum Państwowe w Szczecinie, Archiwum Książąt Szczecińskich I, nr 1912.
3.Landesarchiv Greifswald, Rep. 40 II, nr 36.
4.Źródła publikowane
5.Protokolle der pommerschen Kirchenvisitationen, wyd. H. Heyden, cz. 1–3, Köln-Weimar-Wien 1961–1963 (= Veröffentlichung der Historischen Kommission für Pommern 1–3).
6.Literatura
7.Bahlow F., Reformationsgeschichte der Stadt Stettin, Stettin 1920.
8.Belbuck, w: Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirkes Stettin, z. 11: Kreis Greifenberg, red. H. Lemcke, Stettin 1914, s. 22–26.
9.Beintker E., Urkunden über die Auflösung des Augustiner-Klosters in Anklam 1530, „Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde” 1901, t. 15, s. 1–4, 17–19.
10.Berbig G., Inventar, Kleinodien etc. der Kirchen St. Moritz und St. Nikolaus zu Coburg im Jahre 1528, „Zeitschrift des Vereins für Thüringische Geschichte und Altertumskunde” 1909, t. 27, s. 501–506.
11.Bobowski K., Uwagi dotyczące sieci klasztorów na Pomorzu Zachodnim w okresie średniowiecza, w: Pomorze Słowiańskie i jego sąsiedzi X–XV w., red. J. Hauziński, Gdańsk 1995, s. 9–17.
12.Braun J., Das christliche Altargerät in seinem Sein und in seiner Entwicklung, München 1932.
13.Braun J., Die liturgische Gewandung im Occident und Orient nach Ursprung und Entwicklung, Verwendung und Symbolik, Freiburg im Breisgau 1907.
14.Braun J., Die Reliquiare des christlichen Kultes und ihre Entwicklung, Freiburg im Breisgau 1940.
15.Elbern V.H., Stab. I. Kulturgeschichte und Ikonographie, w: Lexikon des Mittelalters, t. 7, München–Zürich 1995, szp. 2160–2161.
16.Fey C., Silber, Gold und heilige Gebeine – sakrale Schätze geistlicher Gemeinschaften im Ostseeraum, w: Glaube, Macht und Pracht. Geistliche Gemeinschaften des Ostseeraums im Zeitalter der Backsteingotik, red. O. Auge, F. Biermann, Ch. Herrmann, Rahden/Westf. 2009 (=Archäologie und Geschichte im Ostseeraum 6), s. 351–365.
17.Gaziński R., W nowożytnym państwie pomorskim (1523–1653), w: Dzieje Koszalina. Tom I do 1945 roku, red. R. Gaziński, E. Włodarczyk, Koszalin 2016, s. 117–165.
18.Giese M., Ein niederdeutsches Inventar der Kleinodien des Hildesheimer Michaelisklosters vom 3. Mai 1525: historische Einordnung, Erstedition, Übersetzung und Kommentar, „Hildesheimer Jahrbuch” 2013, t. 85, s. 51–84.
19.Grams-Thieme M., Monstranz, w: Lexikon des Mittelalters, t. 6, München–Zürich 1993, szp. 771–772.
20.Größler H., Die Kleinodien des Klosters Wiederstedt, „Zeitschrift des Harzvereins für Geschichte und Alterthumskunde” 1874, t. 6, s. 418–424.
21.Grümbke J.J., Gesammelte Nachrichten zu Ged. des ehemaligen Cisterzienser Nonnenklosters St. Marie in Bergen a. R., Stralsund 1833.
22.Haken Ch.W., Drei Beiträge zur Erläuterung der Stadtgeschichte von Stolp, Stolp 1866.
23.Heyden H., Kirchengeschichte Pommerns, t. 1: Von den Anfängen des Christentums bis zur Reformation, Stettin 1937.
24.Holl O., Monstranz, w: Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 3, red. E. Kirschbaum, W. Braunfels, Rom–Freiburg 1971, s. 280–281.
25.Hoogeweg H., Die Stifter und Klöster der Provinz Pommern, t. 1–2, Stettin 1924–1925.
26.Jacobs E., Die Kleinodien und Paramente des Jungfrauenklosters Drübeck. Ornat und Kirchengebräuche nach der Kirchenreformation, „Zeitschrift des Harzvereins für Geschichte und Alterthumskunde” 1871, t. 4, s. 208–221.
27.Jurkowlaniec G., Epoka nowożytna wobec średniowiecza. Pamiątki przeszłości, cudowne wizerunki, dzieła sztuki, Wrocław 2008.
28.Kardasz C., Rynek kredytu pieniężnego w miastach południowego pobrzeża Bałtyku w późnym średniowieczu (Greifswald, Gdańsk, Elbląg, Toruń, Rewel), Toruń 2013 (= Roczniki TNT 94/2).
29.Klonder A., Główka D., Inwentarze mienia w badaniach kultury Europy od średniowiecza po nowożytność, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2003, nr 4 (51), s. 157–176.
30.Krzymuska-Fafius Z., Kaplica pielgrzymkowa cysterek koszalińskich na Górze Chełmskiej i jej wyposażenie, w: Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Strzelczyk, Poznań 1992, s. 329–349.
31.Kubicki R., Inwentarz klasztoru i kościoła bernardynów w Toruniu z 1817 r., „Hereditas Monasteriorum” 2015, t. 6, s. 427–448.
32.Kubicki R., Zakony mendykanckie w Prusach Krzyżackich i Królewskich od XIII do połowy XVI wieku, Gdańsk 2018.
33.Lüdecke H.J.W., Die letzten Tage der Franziskanermönche in Pyritz, „Baltische Studien Alte Folge” 1882, t. 32, s. 147–158.
34.Manikowska H., Noc listopadowa 1526 roku we Wrocławiu (czyli o pożytkach płynących z reformacyjnego obrazoburstwa dla badań mediewistycznych), w: Między polityką a kulturą, red. C. Kuklo, Warszawa 1999, s. 341–350.
35.Medem von F.L., Die Einführung der evangelischen Lehre im Herzogthum Pommern. Nebst einer Sammlung erläutender Beilagen, Greifswald 1837.
36.Menke A., Kleinodien aus der ehemaligen Klosterkirche in Weddern, w: Kunst aus der Stille = Kunst uit de stilte: Eine Klosterwerkstatt der Dürerzeit, red. A. Böing, G. Inhester, Borken 2011, s. 280–290.
37.Muck H., Monstranz, w: Lexikon für Theologie und Kirche, red. J. Höfer, K. Rahner, Freiburg i. Br. 1962, szp. 574–575.
38.Nicolai B., Die Entdeckung des Bildwerks: früher Marienbilder und Altarretabel unter dem Aspekt zisterziensischer Frömmigkeit, w: Studien zur Geschichte der europäischen Skulptur im 12/13. Jahrhundert, red. H. Beck, K. Hengevoss-Dürkop, Frankfurt/M. 1994, s. 29–43.
39.Paap W., Kloster Belbuck um die Wende des 16. Jahrhunderts, „Baltische Studien Neue Folge” 1912, t. 16, s. 1–73.
40.Pawlik R., Inwentarz klejnotów zakonu korona Maryi pod Darłowem z 1525 roku, „Szczeciński Informator Archiwalny” 2014, t. 23, s. 133–139.
41.Pawlik R., Kapituła kamieńska wobec protestantyzmu i przebudowy stosunków kościelnych w Księstwie Pomorskim do połowy XVI wieku, „Czasy Nowożytne” 2018, t. 31, s. 111–145.
42.Plantiko O., Die Beschlagnahmungen der Klosterkleinodien durch die Herzöge Georg I. und Barnim XI., „Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde” 1919, t. 33, s. 18–19.
43.Plantiko O., Pommersche Reformationsgeschichte, Greifswald 1922.
44.Popielas-Szultka B., Klasztory cysterek na Pomorzu Zachodnim w średniowieczu, Słupsk 2006.
45.Ptaszyński M., Narodziny zawodu. Duchowni luterańscy i proces budowania konfesji w Księstwach Pomorskich XVI/XVII w., Warszawa 2011.
46.Ronig F.J., Die eucharistischen Altargeräte in katholischer Sicht. Vasa sacra: Kelch, Patene, Ziborium, Monstranz, w: Goldschmiedekunst des Mittelalters – Im Gebrauch der Gemeinden über Jahrhunderte bewahrt, red. B. Seyderhelm, Dresden 2001, s. 64–72.
47.Rozynkowski W., Studia nad liturgią w zakonie krzyżackim w Prusach. Z badań nad religijnością w późnym średniowieczu, Toruń 2013 (= Ecclesia clerusque temporibus medii aevii).
48.Saczyńska M., Mieszczan krakowskich domowe świętości, czyli wyobrażenia dewocyjne w przestrzeni prywatnej (przykłady wczesnonowożytne), w: Rzeczy i ludzie. Kultura materialna w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej, red. M. Bis, W. Bis, Warszawa 2014, s. 275–286.
49.Saczyńska M., Sznury modlitewne – z dziejów praktyk dewocyjnych na ziemiach polskich w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności (z kilkoma przykładami z Europy Środkowej), w: Realia życia codziennego w Europie Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem Śląska, red. A. Barciak, Katowice–Zabrze 2011 (= Kultura Europy Środkowej XIV), s. 49–68.
50.Schiller K., Lübben A., Mittelniederdeutsches Wörterbuch, t. 2: G–L, Bremen 1876.
51.Schöttgen Ch., Historie des Cartheuser-Klosters Marien-Cron vor Rügenwalde, w: tenże, Altes und Neues Pommerland, Oder Gesammlete Nachrichten von verschiedenen zur Pommerischen Historie gehörigen Stücken..., cz. 1, Stargard 1721, s. 25–40.
52.Simiński R., Reformacja a klasztor, w: Archeologia Stargardu. Badania na obszarze dawnego kościoła augustiańskiego. Praca zbiorowa, t. II, cz. 1, red. M. Majewski, Stargard 2016, s. 387–405.
53.Simiński R., W średniowieczu (do 1523 roku), w: Dzieje Szczecinka, t. 1 (do 1939 roku), red. R. Gaziński, Szczecin–Szczecinek–Pruszcz Gdański 2010, s. 47–98.
54.Simiński R., W średniowieczu (do 1523 roku), w: Gryfice – dzieje miasta. Praca zbiorowa, red. T. Białecki, Szczecin 2013, s. 29–80.
55.Simiński R., Zarys dziejów klasztoru premonstratensów w Białobokach, w: Klasztor premonstratensów w Białobokach. Archeologia i historia, red. M. Rębkowski, F. Biermann, Szczecin 2015, s. 157–196.
56.Simiński R., Związki Kołobrzegu z klasztorem kartuzów Korona Maryi pod Darłowem w późnym średniowieczu, w: Kołobrzeg i okolice poprzez wieki. Studia i szkice, red.
57.R. Ptaszyński, Szczecin 2010, s. 93–122.
58.Sitnik A.K. OFM, Inwentarz klasztoru i kościoła klasztornego bernardynów w Brzeżanach z lat 1781–1848, „Hereditas Monasteriorum” 2014, t. 5, s. 383–414.
59.Sitnik A.K. OFM, Inwentarze klasztoru i kościoła bernardynów we Lwowie z czwartej ćwierci XVIII w., „Hereditas Monasteriorum” 2015, t. 7, s. 351–433.
60.Skwierczyński K., Początki kultu NMP w Polsce w świetle płockich zapisek o cudach z 1148 r., w: Europa barbarica, Europa christiana. Studia mediaevalia Carolo Modzelewski dedicata, red. R. Michalowski i in., Warszawa 2008, s. 213–240.
61.Starnawska M., Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.
62.Struck W.-H., Ein Inventar der kirchlichen Kleinodien und Renten in der Niedergrafschaft Katzenelenbogen von 1525, „Archiv für mittelrheinische Kirchengeschichte” 1957, t. 9, s. 271–278.
63.Struck W.-H., Kircheninventare der Grafschaft Diez von 1525/26 und ihr zeitgeschichtlicher Hintergrund. Ein Betrag zur Geschichte des landesherrlichen Kirchenregiments „Nassauische Annalen” 1957, t. 68, s. 58–106.
64.Szaciłło J., Reforma liturgiczna VIII wieku w świetle kapitularzy Karola Wielkiego (miejsca i przedmioty liturgiczne), w: Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak, Warszawa 2005 (= Aquila Volans I), s. 205–219.
65.Szczepkowska-Naliwajek K., Relikwiarze w średniowiecznej Europie od IV do początku XVI wieku. Geneza, treści, styl i techniki wykonania, Warszawa 1996.
66.Szultka Z., Spostrzeżenia nad delegalizacją klasztorów Kościoła katolickiego i likwidacją klasztorów cysterskich na Pomorzu Zachodnim, w: Dziedzictwo klasztorów cysterskich na Pomorzu, red. K. Kalita-Skwirzyńska, M. Lewandowska, Szczecin 1995, s. 51–58.
67.Szultka Z., Spostrzeżenia nad procesem reformacji w Słupsku, „Zapiski Historyczne” 2018, z. 2 (83), s. 7–45.
68.Ueckeley A., Die letzten Jahre des Klosters Eldena, „Pommersche Jahrbücher” 1906, t. 7, s. 27–88.
69.Ueckeley A., Zustände Pommerns im ausgehenden Mittelalter, „Pommersche Jahrbücher” 1908, t. 9, s. 68–142.
70.Voretzsch A., Stab, w: Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 4, red. E. Kirschbaum, W. Braunfels, Rom–Freiburg 1972, szp. 193–198.
71.Völker E., Die Reformation in Stettin, Köln–Weimar–Wien 2003 (= Veröffentlichung der Historischen Kommission für Pommern 38).
72.Wachowiak B., Pomorze Zachodnie w początkach czasów nowożytnych (1464–1648), w: Historia Pomorza, t. 2, red. G. Labuda, cz. 1 [1464/66–1648/57], opr. M. Biskup, M. Bogucka, A. Mączak, B. Wachowiak, Poznań 1976, s. 651–1058.
73.Wehrmann M., Vom Kloster Stolpe a. P. in der Reformationszeit, „Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde” 1905, t. 19, s. 152–156.
74.Wehrmann M., Vom letzten Aebte zu Kolbatz, „Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde” 1900, t. 14, s. 134–138.
75.Wehrmann M., Von dem letzten Mönche im Augustinerkloster zu Anklam, „Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde” 1913, t. 27, s. 65–73.
76.Wille E., Vom Kloster Marienthron, Neustettin 1924.