Przegląd Zachodniopomorski


ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2020.2-06
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Issue archive / z. 2 2020
Inkunabuły dawnej biblioteki gimnazjalnej w Szczecinie − próba odtworzenia zasobu
(Incunables of the old Gymnasium Library in Szczecin – an attempt at reconstruction of the collection)

Authors: Agata Michalska
Keywords: Marian Gymnasium library Szczecin incunables Pedagogium Academic Gymnasium Royal and Municipal Gymnasium
Data publikacji całości:2020
Page range:23 (119-141)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

The article describes the fate of the 15 th century collection of books from the Library of the Marian Gymnasium (Marienstiftsgymnasium) in Szczecin until its dispersion. The school functioned under that name in the years 1869–1945, although its beginning is connected to the princely Gymnasium, active from 1544 and localized in the neighbourhood of the Marian Church. A church libraria, which existed since the Middle Ages, soon after opening the school became also its library. Most of the information of the collection is available from the 1780 systematic catalogue, compiled by the rector and librarian of the then Academic Gymnasium, David Friedrich Ebert. The next catalogue, prepared by Johann Jakob Sell in 1816, encompassed the collection after the merger of the Gymnasium and the Lyceum (1805). In the 1840s a six-volume catalogue was ready, now partially available in the State Archive in Szczecin. Information concerning the preserved exemplars is provided by the published catalogues and the IBP registers in the National Library of Poland. The article contains a list of incunables held in the early 20th century in the former Library of the Gymnasium and gives their present location. The majority of the 50 preserved exemplars are housed in Książnica Pomorska in Szczecin (24), the remaining ones in the university libraries in Poznań (11), Warsaw (6), and Toruń (3), two in the National Library of Poland, one in the Museum of Cieszyn Silesia in Cieszyn, and probably three in the Staatsbibliothek in Berlin. The restored collection was characterized thematically and typographically.
Download file

Article file

Bibliography

1.Źródła niepublikowane
2.Archiwum Państwowe w Szczecinie. Gimnazjum Mariackie w Szczecinie, sygn. 65/299/0/1330, 1351, 1352, 1354, 1360−1362.
3.Archiwum Państwowe w Szczecinie. Zbiór Samuela Gottlieba Loepera, sygn. 65/11/0/145, dok. 1.
4.Ebert, David Friedrich. Catalogus systematicus librorum Bibliothecae aedis Cathedralis Marianae et Regii Gimnasii et academici Sedinensis… Paleo-Stetini, 1780 [rękopis].
5.Biblioteka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, sygn. Rkps 3276.
6.Löper, Johann Wilhelm. Catalogus Bibliothecae Theologicae e donatione Mülleri [rękopis], [ante 1768]. Książnica Pomorska w Szczecinie, sygn. Rkps 37/2.
7.Löper, Johann Wilhelm. Catalogus systematicus Theologicae Bibliothecae Gymnasii acad. et regii Sedin. [rękopis], [ante 1768]. Książnica Pomorska, sygn. Rkps 37/1.
8.Sell, Johann Jakob. Catalogus der Bibliothek des vereinigten königlichen und Stadt-Gymnasii zu Stettin [rękopis], [1816]. Książnica Pomorska w Szczecinie, sygn. Rkps 5.
9.Zeszyty rejestracyjne IBP – Biblioteka Narodowa, Zakład Starych Druków. Cieszyn II.
10.Literatura
11.Archivbibliothek beim Stadtarchiv. Dostęp 10.04.2020. https://fabian.sub.uni-goettingen.de/fabian.
12.Archivbibliothek_Stralsund#269. Dostęp 10.04.2020. https://inkunabeln.digitale-sammlungen.de.
13.Böhmer, Wilhelm. De Pomeranorum historia literaria. Berolini: impensis Ge. Reimeri, 1824.
14.Borysowska, Agnieszka. „Księgozbiory pomorskie − dziedzictwo piśmiennicze państwa Gryfitów. Rekonesans badawczy”. W: Książka dobrem kultury i źródłem wiedzy, red. Ewa Komorowska, Ewa Panter, Danuta Stanulewicz, Jerzy Mechliński, 141−163. Szczecin: Volumina.pl Daniel Krzanowski, 2015.
15.Borysowska, Agnieszka. Kultura książki w dawnym Szczecinie (XVI−XVIII w.). Studia z pogranicza bibliologii i literaturoznawstwa. Szczecin: Książnica Pomorska im.
16.Stanisława Staszica, 2018.
17.Borysowska, Agnieszka. „Powojenne losy szczecińskich księgozbiorów historycznych na przykładzie biblioteki Andreasa Müllera Greiffenhagiusa (1630−1694)”. W: Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej, red. Aleksandra Siuciak, 95−106. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2015.
18.Chwalewik, Edward. Zbiory polskie, archiwa, bibljoteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone. T. 2. Warszawa−Kraków: Wydawnictwo J. Mortkowicza; Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie, 1927.
19.Cramer, Daniel. Das Grosse Pomrische Kirchen Chronicon… Gedruckt zu Alt. Stettin: durch vnd in verlegung Nicol. Barthelt, 1628.
20.Ebert, David Friedrich. Historiam Bibliothecae Templi Collegiati B. Mariae dicati enarrans… patronos, fautores, collegas, amicos… invitat… Stetini: typis H. G. Effenbart... [1783].
21.Gaziński, Radosław. „Pedagogium Książęce (lata 1544−1667)”. W: Akademicki Szczecin XVI−XXI wiek, red. Piotr Niedzielski, Waldemar Tarczyński, 15−46. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2016.
22.Gesamtkatalog der Wiegendrucke. T. 1−12. Leipzig−Stuttgart: Hiersemann; Berlin: Akademie-Verlag, 1925−2008. Dostęp 10.04.2020. https://www.gesamtkatalogderwiegendrucke.de.
23.Gut, Paweł. „Szczecińskie akademickie szkoły średnie w II połowie XVII i XVIII wieku”. W: Akademicki Szczecin XVI−XXI wiek, red. Piotr Niedzielski, Waldemar Tarczyński, 47−80. Szczecin, 2016.
24.Hain, Ludwig Friedrich Theodor. Repertorium bibliographicum, in quo libri omnes ab arte typographica inventa usque ad annum MD typis expressi ordine alphabetico
25.vel simpliciter enumerantur vel adcuratius recensentur. T. 1−2. Stutthartiae-Lutetiae Parisiorum: J.G. Cotta, 1826−1838.
26.Inkunabelkatalog deutscher Bibliotheken (INKA). Dostęp 10.04.2020. http://www.inka.uni-tuebingen.de.
27.Iwańczuk, Jan. Hugo Lemcke. Encyklopedia Pomorza Zachodniego – pomeranica.pl. Dostęp 10.04.2020. http://www.encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Hugo_Lemcke.
28.Jahresbericht der Stadtbibliothek Stettin 1914. Sonderdruck aus dem Verwaltungsbericht der Stadt Stettin für das Jahr 1914. Stettin [1915].
29.Jahresbericht der Stadtbibliothek Stettin 1915. Sonderdruck aus dem Verwaltungsbericht der Stadt Stettin für das Jahr 1915. Stettin [1916].
30.Jäncke, Johann David. Johann David Jäncken... Vorbericht von seiner Abhandlung des gelehrten Pommer-Landes… Stargard: Gedruckt bey Joh. Tillern... [1732].
31.Kawecka-Gryczowa, Alodia, Maria Bohonos, Eliza Szandorowska, oprac. Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur. T. 1: cz. 1−2. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1970.
32.Kawecka-Gryczowa, Alodia, Maria Bohonos, Eliza Szandorowska, Michał Spandowski, oprac. Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur. Addenda. Indices. T. 2. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1993 [1994].
33.Kętrzyński, Wojciech. Z archiwów i bibliotek szczecińskich. [Lwów]: Druk. Zakładu Nar. im. Ossolińskich, 1909. [Odbitka ze Sprawozdania z czynności Zakładu Narodowego im. Ossolińskich za rok 1908].
34.Komender, Teresa, oprac. Katalog druków XV i XVI wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. T. 1, cz. 1: XV w. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu
35.Warszawskiego, 1994.
36.Kosman, Janina. „Działalność pedagogiczna Hugo Lemckiego i dzieje gimnazjum Mariackiego w Szczecinie”. W: Hugo Lemcke. Materiały z polsko-niemieckiego seminarium naukowego w Książnicy Pomorskiej 5 grudnia 2000, komitet red. Aleksandra Solarska, Bogdan Twardochleb, Barbara Sztark, Małgorzata Płoszczyńska,
37.45–60. Szczecin: Książnica Pomorska, 2001.
38.Kosman, Janina. Z dziejów bibliotek w pruskiej prowincji Pomorze w XIX i początkach XX wieku. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, 2013.
39.Laire, François-Xavier. Index librorum ab inventa typographia ad annum 1500. Cz. 1. Senonis: apud viduam et filium P. Harduini Tarbé…, 1791.
40.Łukaszewski, Jakub. „Jeszcze o inkunabułach szczecińskiego Gimnazjum Mariackiego w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu („nowe” egzemplarze i fragmenty)”. Przegląd Zachodniopomorski 2 (2020): 143–166
41.Michalska, Agata. David Friedrich Ebert. Encyklopedia Pomorza Zachodniego – pomeranica.pl. Dostęp 10.04.2020. http://www.encyklopedia.szczecin.pl/wiki/David_Friedrich_Ebert.
42.Michalska, Agata. „Inkunabuły bibliotek Pomorza Zachodniego i ich powojenne losy”. W: Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej, red. Aleksandra Siuciak, 129–138. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2015.
43.Michalska, Agata. Johann Jakob Sell. Encyklopedia Pomorza Zachodniego – pomeranica.pl. Dostęp 10.04.2020. http://www.encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Johann_Jakob_Sell.
44.Michalska, Agata, Alicja Łojko, oprac. Katalog inkunabułów Książnicy Pomorskiej w Szczecinie. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, 2016.
45.Mielcarek, Zofia, Bolesław Owczarek. Od Pedagogium do Uniwersytetu Szczecińskiego. Szczecin: „Glob”, 1985.
46.Oelrichs, Johann Carl Conrad. D. Joh. Carl Conrad Oelrichs... Fortgesetzte Historisch-Diplomatische Beyträge zur Geschichte der Gelahrtheit, besonders im Hertzogthum Pommern. Berlin: in Commission der Real- Schule Buchhandlung; Alten-Stettin: gedruckt bey Johann Heinrich Leich..., 1770.
47.Oelrichs, Johann Carl Conrad. Historische Nachricht von einer ansehnlichen Schenkung gedruckter Schriften an die Bibliothek des königlichen akademischen Gymnasii zu Alten Stettin. Alten Stettin: gedruckt bey Herm. Gottfr. Effenbart, 1755.
48.Płoszczyńska, Małgorzata Elżbieta. Wilhelm Böhmer. Encyklopedia Pomorza Zachodniego–pomeranica.pl. Dostęp 10.04.2020. http://www.encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Wilhelm_B%C3%B6hmer.
49.Schwann, Stanisław, wyd. Descriptio Paedagogii Stetinensis 1573. Opis Pedagogium Książęcego w Szczecinie. Szczecin: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966.
50.Skiba, Aleksandra. „Kolekcja Matthäusa Heinricha Liebeherra w bibliotece Gimnazjum Akademickiego w Szczecinie”. W: Od Pedagogium Książęcego do Gimnazjum Mariackiego. Z dziejów szkolnictwa półwyższego w Szczecinie do początków XIX w., 159–171. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, 2018.
51.Spandowski, Michał. Catalogue of Incunabula in the National Library of Poland. Warsaw: The National Library of Poland – Publishing Department, 2020.
52.Spandowski, Michał. „Inkunabuły dawnych bibliotek w Stargardzie”. Stargardia 8 (2013): 41–97.
53.Stalla, Gerhard, Günter Mayer, Hermann Engel, oprac. Bayerische Staatsbibliothek Inkunabelkatalog. T. 1−7, red. Elmar Hertrich. Wiesbaden: Ludwig Reichert, 1988−2009.
54.Strutyńska, Maria, oprac. Katalog inkunabułów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1995.
55.Szajko, Urszula, oprac. Biblioteka Książąt Pomorza Zachodniego: katalog. Szczecin: Książnica Pomorska, 1995.
56.Szajko Urszula. „Z dziejów czytelnictwa w Szczecinie w pierwszym stuleciu drukarstwa”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 3 (1979): 99–146.
57.Universitätsbibliothek Greifswald. Dostęp 10.09.2019. http://fabian.sub.uni-goettingen.de/fabian?Universitaetsbibliothek_(Greifswald).
58.Venzke, Paul. Verzeichnis der in der Gymnasialbibliothek zu Stargard i. Pom. befindlichen Inkunabeln und Frühdrucke (bis 1525). Stargard: Druck von F. Hendess,
59.1910.
60.Voulliéme, Ernst. „Die Inkunabeln der Königlichen Bibliothek und der anderen Berliner Sammlungen. Neuerwerbungen der Jahre 1907–1914. Nachträge und Berichtigungen. Ein Inventar”. Zentralblatt für Bibliothekswesen. Beiheft 45 (1914): 96, 98.
61.Voulliéme, Ernst. „Die Inkunabeln der Preussischen Staatsbibliothek (früher Königlichen Bibliothek) und der anderen Berliner Sammlungen. Neuerwerbungen der Jahre 1915–1922. Nachträge und Berichtigungen. Ein Inventar”. Zentralblatt für Bibliothekswesen. Beiheft 49 (1922): 62.
62.Weber, Franz. „Die Inkunabel der Stettiner Stadtbibliothek”. Baltische Studien 14 (1910): 149–168.
63.Wehrmann, Martin. „Geschichte der Bibliothek des Marienstifts-Gymnasiums in Stettin”. Baltische Studien 44 (1894): 195–226.
64.Wiśniewski, Jerzy. „Początki układu kapitalistycznego 1713–1805”. W: Dzieje Szczecina. Wiek X–1805, red. Gerard Labuda, 445–702. T. 2. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985.
65.Wydra, Wiesław. Katalog inkunabułów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Poznań: Biblioteka Uniwersytecka, 2002.