Przeszłość Demograficzna Polski

Poland's Demographic Past


ISSN: 0079-7189    OAI    DOI: 10.18276/pdp.2015.3.37-05
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  CEEOL  ERIH PLUS  DOAJ

Issue archive / 37, 2015, nr 3
Umieralność niemowląt w „polskich” rejencjach Prus na początku XX wieku
(The Infant Mortality Rate in ‘Polish’ Regierungsbezirke of Prussia at the Beginning of the 20th Century)

Authors: Dariusz K. Chojecki
Uniwersytet Szczeciński, Wydział Humanistyczny
Keywords: infant mortality social demography historical demography demography German population Polish population the standard of life the quality of life civilisational changes eastern Regierungsbezirke the territory annexed by Prussia Prussia beginning of the 20th century social history
Data publikacji całości:2015
Page range:43 (147-189)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

The article presents the causes and spatial differences of infant mortality in eastern Prussia densely populated by the Polish, and the changes that phenomenon was subject to. The research has been carried out mainly on the numeric data juxtaposed and published by Dr Behr-Pinnow, on official statistical material (Preußische Statistik, Statistikdes Deutschen Reichs, Veröffentlichungen des Kaiserlichen Gesundheitsamts) and on unpublished archival material, first of all reports of Regierungsbezirk presidents. Infant mortality has been analysed at three levels of data aggregation: provinces, Regierungsbezirke, counties (Kreise). In the research the following devices have been used: coefficients, averaging of several years, (dis)similarity rates of structures (the reference standard – Regierungsbezirk Aurich), weighted linear regression, cartograms (grouping based on median absolute deviation). The article depicts the tendency for infant mortality in the ‘Polish’ Regierungsbezirke of Prussia, which deteriorated at the beginning of the 20th century, and a significant spatial diversification of the phenomenon in question, which was related to the way of farming (especially in the region of Żuławy Wiślane and the Vistula valley); however, the research has not provided any conclusive evidence of a link between a high infant mortality rate in the area in question and the socio-professional structure, the level of affluence or the infrastructure. On the other hand, thanks to linear regression models it has been proved that the intensity of infant mortality in counties depended on the ethnic composition to a significant degree (the faith did notplay any role). Parallel to an increase of the Polish- and Kashubian-speaking populations (those populations – it is worth mentioning – usually enjoyed lower socio-economic status compared to their German-speaking neighbours) the infant mortality rate was generally decreasing. It was at the lowest level in Greater Poland, in the counties of Kościan, Gostyn and Śmigiel (where the dominant population was Polish, Catholic and rural). All in all, it is justified to say that the Polish- and Kashubian-speaking populations that were less advanced in demographic transformation compared to their German-speaking neighbours, even before institutionalising social welfare, provided better care for babies and guaranteed a lower infant mortality rate, first of all thanks to the general and longer breastfeeding.

Optional files

05_chojecki.d_umieralnoscniemowlat_1908_1912_zmienne.csv
Plik zawiera dane o umieralności niemowląt (procentowe wartości przeciętne z lat 1908-1912) oraz o procentowych udziałach ludności polskiej, wiejskiej i katolickiej w powiatach rejencji bydgoskiej, gdańskiej, kwidzyńskiej, olsztyńskiej, opolskiej i poznańskiej. 		Pobierz
05_chojecki.d_przecietnaliczbaurodzenzywych_1908_1912_wagi.csv
Plik zawiera dane o przeciętnej liczbie urodzeń żywych w latach 1908-1912 w powiatach rejencji bydgoskiej, gdańskiej, kwidzyńskiej, olsztyńskiej, opolskiej i poznańskiej (wagi użyte przy wyznaczaniu współczynników korelacji i modeli regresji). 		Pobierz
Download file

Article file

Bibliography

1.Adam Czabański, Śmiertelność niemowląt w Poznaniu w perspektywie długookresowej, „Poznańskie Zeszyty Humanistyczne” 1, 2003.
2.Agnieszka Zielińska, Przemiany struktur demograficznych w Toruniu w XIX i na początku XX wieku, Toruń 2012.
3.Andrzej Gawryszewski, Ludność Polski w XX wieku, Warszawa 2005.
4.Andrzej Młodak, Analiza taksonomiczna w statystyce regionalnej, Warszawa 2006.
5.Arthur E. Imhof, Unterschiedliche Säuglingssterblichkeit in Deutschland 18. bis 20. Jahrhundert – Warum?, „Zeitschrift für Bevölkerungswissenschaft” 7, 1981, Nr. 3.
6.Artur Guttstadt, Die Unterlagen der Todesursachenstatistik, „Zeitschrift des Königlich Preussischen Statistischen Landesamts“ 48, 1908.
7.Bartosz Ogórek, Populacja Krakowa w kontekście długofalowych procesów demograficznych na przełomie XIX i XX wieku, „Przeszłość Demograficzna Polski” 32, 2013.
8.Behr-Pinnow, Geburtenrückgang und Bekämpfung der Säuglingssterblichkeit, Berlin 1913.
9.Bibliografia polskiej demografii historycznej po 1945 roku, oprac. Piotr Łozowski, w: Struktury demograficzne rodziny na ziemiach polskich do połowy XX wieku. Przegląd badań i problemów (=Prace Centrum Badań Struktur Demograficznych i Gospodarczych Przednowoczesnej Europy Środkowo-Wschodniej, t. 1), red. Piotr Guzowski, Cezary Kuklo, Białystok 2014.
10.Cezary Kuklo, Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
11.Chris Galley, Säuglingssterblichkeit in englischen Städten 1750-1850, [w:] Stadt, Krankheit und Tod. Geschichte der städtischen Gesundheitsvehältnisse während der Epidemiologischen Transition (vom 18. bis ins frühe 20. Jahrhundert), hrsg. v. Jörg Vögele, Wolfgang Woelk, Berlin 2000.
12.Dariusz K. Chojecki, Jedno miasto, dwa (różne) światy. Społeczno-przestrzenne zróżnicowanie umieralności niemowląt w Szczecinie w latach 1876-1913, „Zapiski Historyczne” 75, 2010, z. 1, cz. 1; tamże, z. 2, cz. 2.
13.Dariusz K. Chojecki, Od społeczeństwa tradycyjnego do nowoczesnego. Demografia i zdrowotność głównych ośrodków miejskich Pomorza Zachodniego w dobie przyśpieszonej industrializacji i urbanizacji w Niemczech w latach 1871-1913, Szczecin 2014.
14.Dariusz K. Chojecki, Starzenie się ludności i ludzie starzy w wielkomiejskim Szczecinie w dobie transformacji demograficznej w latach 1890-1939. Przekrojowe spojrzenie, [w:] Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), red. Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc, t. I: Metodologia, demografia, instytucje opieki, Warszawa 2015.
15.Edmund Piasecki, Umieralność niemowląt w parafii bejskiej w XIX i pierwszej połowie XX w., „Przeszłość Demograficzna Polski” 11, 1979.
16.Elżbieta Kościk, Przemiany w strukturze społeczno-zawodowej i demograficznej ludności Opola w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku na podstawie ksiąg parafialnych i akt USC, Wrocław 1993.
17.Erich Peiper, mitarb. Richard Pauli, Die Säuglingssterblichkeit in Pommern, ihre Ursachen und Bekämpfung, „Klinisches Jahrbuch” 23, 1910
18.Eugeniusz Romer, Geograficzno-statystyczny atlas Polski, Warszawa i Kraków 1916.
19.Forberger Joh., Geburtenrückgang und Konfession, Berlin 1914.
20.Frans van Poppel, Jona Schellkens, Aart C. Liefbroer, Religious differentials in infant and child mortality in Holland, 1855-1912, „Population Studies” 56, 2002, No. 3.
21.Fritz Rott, Der Rückgang der Säuglingssterblichkeit, [w:] Ergebnisse der Sozialen Hygiene und Gesundheitsfürsorge, hrsg. v. Alfred Grotjahn, Leo Langstein, Fritz Rott, Leipzig 1929.
22.Georg v. Mayr, Statistik und Gesellschaftslehre, zweiter Band: Bevölkerungsstatistik, zweite Lieferung: Statistik der Bevölkerungsbewegung, Tübingen 1924.
23.Grażyna Liczbińska, Umieralność i jej uwarunkowania wśród katolickiej i ewangelickiej ludności historycznej Poznania, Poznań 2009.
24.Gustav Temme, Die sozialen Ursachen Säuglingssterblichkeit, Berlin-Schöneberg 1908.
25.Heinz Rogmann, Die Bevölkerungsentwicklung im preußischen Osten in den letzten hundert Jahren, Berlin 1937.
26.Ida Mück, Preußen-Atlas. Kartenbildliche Darstellung von Preußens Wachstum mit Erläuterungen und Beilagen, Leipzig 1915.
27.Jacek Pasławski, Kartograficzne metody prezentacji, [w:] Wprowadzenie do kartografii i topografii, red. Jacek Pasławski, Wrocław 2006.
28.Jerzy Runge, Metody badań w geografii społeczno-ekonomicznej – elementy metodologii, wybrane narzędzia badawcze, Katowice 2007.
29.Jerzy Z. Holzer, Demografia, wyd. V, Warszawa 1999.
30.Jörg Vögele, Sozialgeschichte städtischer Gesundheitsverhältnisse während der Urbanisierung, Berlin 2001.
31.Josef Ehmer, Bevölkerungsgeschichte und historische Demographie 1800-2000, München 2004 (=Enzyklopädie Deutscher Geschichte, Bd. 71).
32.Karl Seutemann, Kindersterblichkeit sozialer Bevölkerungsgruppen insbesondere im Preussischen Staate und seinen Provinzen, Tübingen 1894 (=Beiträge zur Geschichte der Bevölkerung in Deutschland, Bd. 5).
33.Kazimierz Wajda, Klasa robotnicza Pomorza Wschodniego w drugiej połowie XIX wieku i początkach XX wieku, Warszawa 1981.
34.Kazimierz Wajda, Stosunki ludnościowe na ziemiach pomorskich w latach 1850-1914, [w:] Historia Pomorza, t. IV (1850-1918), cz. I, Ustrój, gospodarka, społeczeństwo, red. S. Salmanowicz, Toruń 2000.
35.Kazimierz Wajda, Wieś pomorska na przełomie XIX i XX wieku. Kwestia rolna na Pomorzu Gdańskim, Poznań 1964.
36.Konrad Wnęk, Lidia A. Zyblikiewicz, Ewa Callahan, Ludność nowoczesnego Lwowa w latach 1857-1938, Kraków 2006.
37.Leszek C. Belzyt, Pruska statystyka językowa (1825-1911) a Polacy zaboru pruskiego, Mazur i Śląska, Zielona Góra 2013.
38.Massimo Livi Bacci, Europa und seine Menschen. Eine Bevölkerungsgeschichte, München 1999.
39.Michel Hubert, Deutschland im Wandel: Geschichte der deutschen Bevölkerung seit 1815, Stuttgart 1998.
40.Mieczysław Kędelski, Umieralność i trwanie życia ludności Wielkopolski w XIX wieku, Poznań 1996.
41.Mieczysław Kędelski, Umieralność i trwanie życia, [w:] Mieczysław Kędelski, Jan Paradysz, Demografia, Poznań 2006.
42.Mieczysław Sobczyk, Statystyka opisowa, Warszawa 2010.
43.Mikołaj Szołtysek, Siegfried Gruber, Sebastian Klüsener, Joshua R. Goldstein, Spatial variation in household structure in 19th-century Germany, „Population-E”, 69 (1).
44.Paul Mombert, Studien zur Bevölkerungsbewegung in Deutschland in den letzten Jahrzehnten mit besonderer Berücksichtigung der ehelichen Fruchtbarkeit, Karlsruhe 1907.
45.Peter Marschalck, Bevölkerungsgeschichte Deutschlands im 19. und 20. Jahrhundert, Frankfurt am Main 1984.
46.Przemysław Biecek, Przewodnik po pakiecie R, wyd. 2, Wrocław 2011.
47.Reinhard Spree, Soziale Ungleichheit vor Krankheit und Tod. Zur Sozialgeschichte des Gesundheitsbereichs in Deutschen Kaiserreich, Göttingen 1981.
48.Rolf Germann, Säuglingssterblichkeit in Deutschland im 19. Jahrhundert, „Zeitschrift für Bevölkerungswissenschaft” 36, 2011, Nr. 4.
49.Sabina Rejman, Ludność podmiejska Rzeszowa w latach 1784-1880, Rzeszów 2006.
50.Stanisław Borowski, Rozwarstwienie wsi wielkopolskiej w latach 1807-1914. Studium statystyczne nad społecznymi i ekonomicznymi następstwami włączenia wsi w orbitę rynku, Poznań 1962.
51.Statistische Beiträge für die Beurteilung der Säuglingssterblichkeit in Preußen unter Benutzung von amtlichen Material, bearb. v. [dr] Behr-Pinnow gemeinsam mit F. Winkler, Charlottenburg 1913.
52.Stefan Kowal, Społeczeństwo Wielkopolski i Pomorza Nadwiślańskiego w latach 1871-1914. Przemiany demograficzne i społeczno-zawodowe, Poznań 1982.
53.Stefan Szulc, Wartość materiałów statystycznych, dotyczących stanu ludności b. Królestwa Polskiego, Warszawa 1920 (=Przyczynki do statystyki byłego Królestwa Polskiego, t. 1).
54.Stefan Szulc, Zagadnienia demograficzne Polski. Ruch naturalny ludności w latach 1895-1935. Dokładność rejestracji urodzeń i zgonów. Urodzenia wielorakie, Warszawa 1936 (=Statystyka Polski, seria C, z. 41).
55.Sylwia Silska, Ewolucja poglądów na temat żywienia niemowląt w XIX i XX wieku, Poznań 2013 (maszynopis rozprawy doktorskiej: dostęp w dniu 12.10.2015 pod adresem www.wbc.poznan.pl/Content/304349).
56.Waldemar Karolczak, Miejskie Pijalnie Mleka w latach 1906-1914, „Kronika Miasta Poznania” 2, 1996.